Afhankelijkheid is oké

Op 4 september was ik één van de gelukkigen die een kaartje had weten te bemachtigen voor een U2-concert in Keulen. Een concert dat binnen de kortste tijd uitverkocht was. Al zijn alle bandleden al grijs, inmiddels zo rond de zestig. Wat trekt mensen nog zo? Niet alleen de steengoede muziek, maar – dat is tenminste mijn reden om fan te zijn – zeker ook de idealistische boodschap. U2-zanger Bono wil de wereld verbeteren. Hij vindt dat zijn ‘stand’ als één van de populairste rockhelden hem verplicht om bewust met zijn invloed om te gaan. Hij gaat grote politieke thema’s te lijf. Zo roept hij op tot vredig samenleven van religies, gastvrijheid voor vluchtelingen en gelijke behandeling van vrouwen.

Ik was heel nieuwsgierig wat hij deze tour met de veelbelovende titel ‘Songs of Experience’ zou neerzetten. Welke belangrijke levenslessen wilde hij overdragen? Wat zou hij nu aanwijzen als belangrijkste wereldverbeterend inzicht? Een paar mooie statements gaf hij al tussen de regels door: dat hij liever niet onder invloed was van drank, maar van de Heilige Geest en van zijn enthousiaste fans. En dat Satan het meeste invloed heeft waar mensen zijn bestaan ontkennen. Hij riep op tot Europese eenheid, tot het laten horen van je stem tegen neo-Nazistische geluiden (‘wir sind mehr!’), tot gastvrij opnemen van vluchtelingen. Sterke uitspraken. Maar wat was nu echt de lijn in zijn hele verhaal? Hij maakte dat overduidelijk door zelf de vraag te stellen ‘what this whole show is all about’. En dan het verrassende, weinig meeslepende antwoord: ‘It is okay… to depend on someone else’.

Herwaardering van afhankelijkheid

Een opmerkelijk bescheiden boodschap. En ook een tegendraadse. Want het is een heel ander geluid dan de individuele vrijheid en ongebondenheid die zo eigen is in de rockscene. De oproep tot herwaardering van afhankelijkheid is een bijzonder niet-westers geluid. Individuele ontplooiing, onafhankelijk kunnen leven en je eigen keuzes maken, dat zijn toch ons grootste idealen? Idealen met een lange voorgeschiedenis. Zowel humanistische filosofen als protestantse reformatoren hebben een lans gebroken voor onafhankelijkheid van mensen van systemen, voor vrijheid om individueel te denken en te kiezen. Voltaire, Hegel en Kant, Luther en Calvijn, ieder van hen zetten zich af tegen de politieke en sociale systemen van hun tijd, waarin mensen afhankelijk werden gemaakt en gehouden. Hun idealen van vrijheid en onafhankelijkheid stempelen nu onze cultuur.

Lees ook: Is kiezen voor jezelf egoistisch?

Dat Bono oproept tot een herwaardering van afhankelijkheid is een typisch niet-westers geluid, volgens Marja Jager – Vreugdenhil

Tegen onze idealen in

Individuele vrijheid en geluk zijn de belangrijkste waarden van de westerse cultuur. Met een keerzijde, analyseert ook de theoloog Tim Keller in zijn boek ‘Aan Gods hand door pijn en lijden’ (2013): Afhankelijk zijn van een ander is daarin eigenlijk not done, want dan faal je als individu. Daarom kunnen westerse mensen lijden en kwetsbaarheid zo moeilijk accepteren. Afhankelijkheid van een ander, laat staan van een allesbepalende godheid, gaat tegen onze idealen in.

Afhankelijkheid van een ander, laat staan van een allesbepalende godheid, gaat tegen onze idealen in.

Natuurlijk is zo’n korte soundbite van Bono tussen de nummers voor veel uitleg vatbaar. Of ik er ook in mag horen dat hij oproept je afhankelijk van God te weten, gaat misschien wat ver. Zelf legt Bono uit dat het gaat om afhankelijk zijn van elkaar, zoals zij als bandleden op elkaar aangewezen zijn. Gezien de rest van de show doelt hij ongetwijfeld ook op het verschijnsel dat landen elkaar nodig hebben voor het aanpakken van grote maatschappelijke problemen. Zoals migratiestromen en het bestrijden van extremisme. Afhankelijk kunnen, durven zijn is in al deze voorbeelden de rode draad. Afhankelijkheid weer omarmen als een positieve waarde, dat is inderdaad een ideaal van wereldbelang.

Bono legt tijdens zijn korte soudbite uit dat het gaat om afhankelijkheid van elkaar, zoals zij als bandleden op elkaar aangewezen zijn.

Maatschappelijke norm

Vorige week was ik bij de presentatie van het jaarboek van het Tijdschrift voor de Sociale Sector.  In dit congres werd gesproken over dat mensen schuld en schaamte ervaren als ze een beroep moeten doen op hun sociale netwerk. Toen het ging over wat er allemaal ontbreekt bij de verhuizing van de verzorgingsstaat, herinnerde ik mij het statement van Bono opnieuw. Want onafhankelijk zijn is onze maatschappelijke norm. Een reden om liever gebruik te maken van anonieme solidariteit via premieafdracht en professioneel georganiseerde hulp. En ja, ik herken het ook wel als positieve waarde: onafhankelijkheid is iets dat je graag wilt, voor jezelf, voor je kinderen. Zoveel mogelijk zelf je eigen boontjes doppen, goed voor jezelf zorgen is prima. Maar we moeten niet doorschieten.

Afhankelijkheid weer omarmen als een positieve waarde, dat is inderdaad een ideaal van wereldbelang.

Is zorg nodig hebben een reden voor schaamte? Voor schuldgevoel? Zorg voor elkaar is toch heel waardevol? Waarom zorg nodig hebben dan niet? Maar het is inderdaad wat meekomt met onze idealen van zelfredzaamheid, onafhankelijkheid en vrijheid. Kunnen we dat een beetje omdraaien? Kunnen we afhankelijkheid weer meer gaan waarderen? Zodat mensen die hulp nodig hebben dat met opgeheven hoofd kunnen ontvangen. Zodat vluchtelingen hun trots kunnen behouden als overlevers in plaats van zich buitengesloten voelen als mislukkelingen. Zodat afhankelijk zijn van een God iets is om je prettig en veilig bij te voelen. Niet omdat het een noodzakelijk kwaad zou zijn – we zijn nu eenmaal op elkaar aangewezen – maar omdat hoort bij echt mens zijn. It’s okay.