Verslag rondetafelgesprek Studentenwelzijn & Zingeving

Op donderdagavond 7 oktober 2021 organiseerde ForumC het rondetafelgesprek Studentenwelzijn & Zingeving. Met als aanleiding de verontrustende resultaten uit verschillende onderzoeken: steeds meer studenten krijgen te maken met depressie en burn-out. Een onderwerp dat ons project De Grote Vragen bezighoudt. Aanwezig waren verschillende experts en studentenwerkers. Ervaringen zijn uitgewisseld en verkennend is gesproken over samenwerking om studenten beter te ondersteunen. 

Experts aan het woord

De actuele situatie

Jolien Dopmeijer (Trimbos Instituut) praat de aanwezigen bij: hoe is het gesteld met studentenwelzijn? Studenten bevinden zich in een cruciale levensfase waarin ze van adolescent jongvolwassenen worden. Ze zoeken naar identiteit en zingeving, al zijn ze daar niet altijd zelf van bewust. Dit is een kwetsbaarproces waar zij goede begeleiding bij nodig hebben. ‘Sense of belonging’, je verbonden voelen met anderen, is hierbij essentieel. Wanneer dit ontbreekt, gecombineerd met de toegenomen financiële- en prestatiedruk, ontstaan er ernstige psychosociale problemen zoals eenzaamheid, depressie en burn-out. Studenten zoeken hiervoor nauwelijks hulp vanwege schaamte: ze ervaren de gevoelens als falen en willen hierdoor niet (nog meer) de verbinding met leeftijdsgenoten verliezen. Concreet voor de studie betekent dit vertraging of zelfs uitval. 

Uit onderzoek van Trimbos Instituut blijkt dat 1 op de 5 studenten kampt met ernstige gevoelens van depressie: ze hebben suïcidale gedachten en vaak ook al plannen. 

Wat moet er gebeuren?

• Werken aan verbondenheid en inclusie vergroten;
• Mentale gezondheidsvaardigheden ontwikkelen (hulp zoeken);
• Preventie door te investeren in psychologisch kapitaal: veerkracht, hoop, bevlogenheid, zingeving, sense of beloning.  

Wat bedoelen we met zingeving?

Hans Alma (Bijzonder hoogleraar religieus humanisme): het verlangen naar zin gaat verder dan betekenisverlening. Onze vroegste lichamelijke ervaringen met de wereld om ons heen, zowel negatief als positief, bepalen al onze ervaring van zingeving: is de wereld een goede plek om te zijn? Dit wordt gekleurd door de culturele levensbeschouwelijke traditie en relaties: hoe kunnen we goed met elkaar samenleven. 

Wie ‘goed in zijn vel zit’ ervaart het leven eerder als zinvol. Dit gevoel van welzijn is gebaseerd op ervaringen geworteld in het verleden en gericht op de toekomst: zicht op een samenleving waarin we goed samenleven. En: voelen dat we zinvol zijn ingeschakeld in een groter geheel. Zingeving is dus te beschouwen als een tijdslijn: verleden, heden en toekomst: hoe het leven kan zijn.

Ontregelende ervaringen, zoals een (corona)crisis, kan dit toekomstvertrouwen, en dus gevoel van welzijn, doen kantelen. Zeker bij jonge mensen kan dit de basis doen wegslaan. 

Zingevingsvragen van studenten

Hans Schilderman (Hoogleraar religie en zorg) behandelt ‘zinthema’s’ van studenten gebaseerd op onderzoeksartikelen:

1. Hoe kom je los van thuis;
2. Hoe ontwikkel je intieme en betekenisvolle relaties;
3. Hoe ontwikkel je een levensplan;
4. Angst, piekeren en prestatiedruk;
5. Het verwerken van en aandacht verdelen over veel (nieuwe) informatie 

Wat opvalt: in verschillende artikelen verwoorden studenten hun ervaringen van welzijn meer in negatieve dan in positieve termen zoals stress, depressie, angst. Er komt o.a. naar voren dat alcoholgebruik zorgwekkend is bij één op de vijf studenten (mogelijk relatie met 1 op de 5 studenten die zich depressief voelen). 

Onderzoek op de Radboud Universiteit onder studenten en medewerkers laat zien dat tijdens de coronacrisis het ervaren van zingeving stabiel blijft. Wel ervaren medewerkers meer gevoel van welzijn dan studenten. Ook geven studenten aan in de loop van de crisis minder steun te ervaren van docenten en medestudenten. 

Verhalen uit de praktijk 

‘Zinvinding’ door authentieke verhalen

Kirsten Kalkman (Gist Amsterdam en eerder: Billdung Academy) vertelt: de motivatie om mee te doen aan Billdung Academy is voor jongvolwassenen carrière en persoonlijke ontwikkeling. Achteraf geven deelnemers echter aan dat ‘de groep’, het met elkaar verbonden zijn, hen is bijgebleven als meest waardevol. 

Jonge mensen zijn zeker met zingeving bezig, mits niet voorgeschreven. Ze zoeken naar authentieke verhalen vanuit persoonlijke beleving: ”Zinvinding in plaats van zingeving”. Het gevaar is dat deze zoektocht naar zingeving ook onderdeel wordt van eigenwaarde en de prestatie-mindset: je persoonlijke of spirituele groei vergelijken met anderen. Belangrijke vraag vindt Kirsten dan ook: wat zijn je motieven om met zingeving bezig te gaan?

Wat voor een mens wil je zijn? 

Anneriet Boonen (IFES/Studentenklooster Tilburg) deelt praktijkervaringen vanuit verschillende rollen: coach, pastoor en studentenwerker. Een belangrijke vraag die zij aan studenten stelt als persoonlijke doelen zijn behaald: wat mag je omgeving daaraan hebben? Wat voor een mens wil je zijn?

Een rechtenstudenten koos naar aanleiding van deze vraag voor mensenrechten. Maar ook: een student die na een ongeval zich maar 1 uur per dag kan concentreren. Wat geeft dan het leven zin? Een persoonlijk inzicht voor deze student was: zingeving zit niet alleen in geven maar ook in ontvangen.  
Hoe gaat het verder met deze jonge mensen, vraagt Anneriet zich soms af. Uit welke bron kunnen ze putten om vol te houden? Dit is dan ook het doel van Stadskloosters: in verbinding met elkaar samen zoeken naar zin. 

Het belang van gelijkwaardigheid

Bram Kalkman werkt voor De kwekerij Amsterdam: een bloeiplek voor studenten en young professionals. Samen met een ‘kweker’, dit is een ‘lotgenoot’ die zijn of haar persoonlijk verhaal deelt, wordt gezocht naar zin en groei.  
Dit gebeurt in een sfeer van gelijkwaardigheid. Er wordt niet gezocht naar één antwoord op zingevingsvragen, wél: verschillende theorieën gedeeld vanuit de filosofie en de theologie. Het besef dat zij niet de enigen zijn met bepaalde vragen, geeft al rust. Jonge mensen zijn zeker op zoek naar zingeving, ervaart Bram, maar willen zelf bepalen waar ze dat vandaan halen en niets voorgekauwd krijgen. 

Toekomstdroom

Wat kan zich in Nederland ontwikkelen voor studenten, zingeving en welzijn wanneer we de krachten bundelen? Een vraag vanuit De Grote Vragen: is een programma zoals ‘Life Worth Living’ dat wordt aangeboden op Yale Universiteit, ook een verrijking voor studenten in Nederland? Hier worden grote verhalen uit de grote levensbeschouwelijke tradities, gedeeld en bestudeerd. Studenten worden uitgedaagd om zich hiertoe te verhouden in een persoonlijke zoektocht naar wat voor hen het leven zin geeft.  

De verkennende gesprekken worden voortgezet. Heb je visie, kennis en/of ervaring op het gebied van studentenwelzijn en wil je aanhaken? Mail naar Laurens@forumC.nl

Wie waren er aanwezig?

• Hans Alma, Bijzonder hoogleraar religieus humanisme en compassie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, voorheen o.a. rector van de Universiteit voor Humanistiek.
• Johan Graafland, Hoogleraar economie en bedrijfsethiek. Doet onderzoek op gebied van duurzaam geluk en spirituele waarden die daarvoor voor belang zijn.
• Gerdien Bertram-Troost, Hoogleraar Onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief bij Vrije Universiteit
• Anneriet Boonen, Studentenpastor en pionier stadsklooster voor IFES in Tilburg.
• Anne Claire Meijer, Onderwijskweker De Kwekerij, bloeiplek voor studenten en Young Professionals in Amsterdam.
• Jolien Dopmeijer, Projectleider Studenten bij Trimbos-instituut en Docent/Onderzoeker Hogeschool Windesheim Zwolle.
• Bram Kalkman, Perspectiefkweker De Kwekerij, bloeiplek voor studenten en Young Professionals in Amsterdam.
• Kirsten Kalkman, Mede-initiator Billdung Academie Amsterdam en aldaar o.a. coach en docent in module religie & spiritualiteit. Nu medeweker van Gist, een plek voor christelijke spiritualiteit in Amsterdam.
• Laurens van Lavieren, (gespreksleider) Directeur ForumC, projectleider Degrotevragen.nl, een platform voor zingeving en levensvragen voor 20ers. Denker voor IFES;
• Hans Schilderman,  Hoogleraar Religie en Zorg, Radboud Universiteit. Betrokken bij onderzoek naar studentenwelzijn & zingeving;
• Nienke Wijnants, loopbaancoach, auteur “dertigersdilemma”, pionier op het snijvlak van welzijn en zingeving. Vertegenwoordiger van Frisse Gedachtes, initiatief rond zingeving voor studenten.