Boekenclub: Nietzsche en nihilisme (3)

In september startten we met een nieuwe serie avonden van onze leeskring, waarbij we besloten om bezig te gaan met het thema ‘Nietzsche en nihilisme’. Dat doen we aan de hand van het boek Het Europese nihilisme: Friedrich Nietzsche over een dreiging die niemand schijnt te deren, van filosoof Paul van Tongeren. Mark Shaw, een van de initiators van de Boekenclub, schreef deze impressie over de vierde bijeenkomst van leeskring.

Amsterdam, 9 november 2021

Vorige week concludeerden we dat het woord ‘nihilisme’ bij Nietzsche een waarschuwing behelst. Hij bedoelt daarmee, dat in een wereld zonder God – dus zonder ‘waarheid’ – alleen het Ik overblijft, als ‘bouwer’ van zijn eigen wereld. Dat is een eenzame positie, die ertoe kan leiden dat de mens zich tot een staat van zinloosheid veroordeelt ziet. En dan weleens om zich heen kan gaan slaan, in een poging om een nieuwe stabiliteit te vinden.

“Kunnen we niet de oude waarden, idealen, doelen, tradities en gebruiken blijven omarmen, ook als het verzinsels blijken te zijn?”

Maar… dat er zo’n vernietigingsdrang voortkomt uit de ontmaskering van de ‘waarheid’… is dat wel logisch? Kunnen we niet gewoon de oude waarden, idealen, doelen, tradities en gebruiken blijven omarmen? Dat het verzinsels blijken te zijn, wellicht met diepe socio-culturele of evolutionaire wortels, hoeft nog niet te betekenen dat we ze overboord moeten gooien. Vooral als de waarde van de waarheid zélf ter discussie staat. Of is dat toch wat te makkelijk? Is een waarde nog wel écht een waarde als die slechts een illusie is geworden (en daarmee uiteindelijk níét meer echt)?

Lees hier ook het verslag van de eerste twee avonden van de leeskring

Je zou ook de vraag kunnen stellen: vindt er eigenlijk niet een vernietiging plaats als alle waarde, zin en wenselijkheid wordt verworpen als onwerkelijk? Sterven deze zaken niet, als we zo met ze omgaan? En kunnen wij eigenlijk wel écht zo met ze omgaan; is het mogelijk om als nihilist door het leven te gaan? Misschien wel. Misschien moeten we daarvoor wel allerlei dingen opgeven en worden we uiteindelijk teruggeworpen op de wil om ons handelen te verklaren, de wil van onszelf of onze groep, maar kan je in principe het nihilisme volledig aanvaarden, en leven, en zelfs gelukkig zijn? Of is ook dit te simpel gedacht? Kunnen wij mensen het nihilisme wel volledig aanhangen, of is het zijn van een echte nihilist toch óók een illusie?

Lees hier een verslag van de derde avond van de leeskring