Een psychose is zo gek nog niet…
Eén op de honderd mensen – zo’n 3% van alle Nederlanders – krijgt ooit te maken met een psychose. Psychoses komen vooral voor bij tieners tot dertigers. Ieder jaar hebben in Nederland ongeveer 3.000 jongvolwassenen voor het eerst een psychose. Terwijl schizofrenie – een hersenstoornis die gekenmerkt wordt door psychoses – in totaal bij zo’n 120.000 Nederlanders voorkomt.
Ook jij en ik kunnen een psychose krijgen, schrijft Miriam Visser, tekstschrijver met liefde voor psychologie. Dat klinkt als iets engs, maar uit een psychose kun je ook iets positiefs halen.
Dichterbij dan je denkt
Bij een psychose denk je misschien aan angstaanjagende gebeurtenissen, zoals het schietdrama in 2011 in een winkelcentrum in Alphen aan den Rijn. Gelukkig zijn dat excessen. Een psychotische ervaring – die drie procent van de Nederlanders krijgt – staat misschien juist wel dichter bij je dan je denkt… En sommige mensen halen er ook iets positiefs uit, zoals het ervaringsverhaal van Marit laat zien.
Voordat je doorscrollt naar Marits ervaringsverhaal… Heb je de klok over psychose horen luiden, maar denk je: waar hangt de klepel ook alweer? Lees dan eerst nog even dit:
Wat is een psychose?
Tijdens een psychose heb je last van:
- Een verstoord realiteitsbesef,
- Wanen (bijvoorbeeld achtervolgingswaanzin),
- Hallucinaties (bijvoorbeeld stemmen horen of gezichten of geluiden vertekend waarnemen),
- Verward en onsamenhangend denken,
- Andere denkstoornissen en/of chaotisch en bizar gedrag.
Ook kan sprake zijn van een gebrek aan initiatief, sociale contacten vermijden, flinke vermoeidheid, concentratiegebrek en een vlak gevoel. Omdat iemand het ene symptoom wel kan hebben en het andere niet, verschilt de ervaring van een psychose van persoon tot persoon.
Lees ook: 7 goede redenen om af en toe aan jezelf te twijfelen
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
Verstoord realiteitsbesef
Ook mensen zonder de diagnose psychose kunnen vergelijkbare ervaringen hebben. Zo heeft een zwartkijker ook een verstoord realiteitsbesef. Net als iemand van wie z’n grote neus in gedachten reusachtige proporties heeft aangenomen.
Ben je gelovig? Dan heeft dat soms wat weg van een beïnvloedingswaan. Bij zo’n waan denk je dat een macht van buiten je gedachten, gevoelens en/of gedrag bestuurt. Al is een beïnvloedingswaan wel een persoonlijke opvatting, die niet door anderen wordt gedeeld.
Ook kunstenaars doen soms soortgelijke dingen als mensen met een psychose. Een voorbeeld: Wouter Kuster schreef het boek Pure Waanzin over zijn psychoses – een aanrader! Daarin vertelt hij dat hij de supermarktregels omdraaide. Hij liep bij de kassa’s naar binnen. Zette z’n eigen spullen in de schappen in plaats van etenswaren te kopen. En hij verscheurde en verfrommelde kartonnen rijstpakken om ze vervolgens in de rijst te verstoppen. Het op dit soort manieren verlaten van gemeenschappelijke kennis en/of gedeelde gedragingen en waarden, is vaak ook een kenmerk van een psychose. Dat is soms ook het doel van kunstprojecten.
Dromen zijn bedrog…
Je kunt een psychotische beleving ook vergelijken met dromen (terwijl je wakker bent). Maar het is vaak veel intenser en verwarrender. Vaak bepalen familieleden of anderen uit iemands omgeving of iemands functioneren zó afwijkt dat ingrijpen noodzakelijk is.
Natuurlijk zijn er ook officiële criteria om de diagnose ‘psychose’ te stellen. Die vind je in het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen: ‘Diagnostic and statistical manual of mental disorders 5’ (onder de Nederlandse titel ‘Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen’).
Lees ook: 9 oorzaken van innerlijke onrust
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
Hoe kom je aan een psychose?
Hoe een psychose ontstaat, is nog niet helemaal duidelijk. Wel is bekend dat het om een combinatie van erfelijke aanleg en persoonlijke omstandigheden gaat. Risicofactoren zijn bijvoorbeeld:
- Traumatische ervaringen in de kindertijd (zoals seksueel misbruik),
- Drugsgebruik in de puberteit (ook cannabis!),
- Veel en langdurige stress,
- Ondervoeding of infecties van de moeder tijdens de zwangerschap,
- Een moeilijke geboorte of zuurstoftekort tijdens de bevalling.
Je kunt zelfs een psychose krijgen als je sterk onder invloed staat van een psychoot, zoals een sekteleider. Maar soms is het moeilijk te achterhalen waar het vandaan komt. Een psychose kan ook een symptoom zijn van een andere psychische ziekte, zoals schizofrenie, een trauma, depressie, bipolaire stoornis of persoonlijkheidsproblematiek.
Verschil met schizofrenie
Het belangrijkste verschil tussen een psychose en schizofrenie is dat schizofrenie langer duurt. Je kunt één keer een psychose krijgen en daarna nooit meer: dit gebeurt in een derde van de gevallen. Schizofrenie is eigenlijk een heel lange psychose, of meerdere achter elkaar.
Een psychose komt het meest voor bij mensen tussen de zestien en dertig jaar.
Marit, die haar ervaringsverhaal hieronder met ons deelt – waarvoor veel dank! – was 22 toen dit haar overkwam.
Lees ook: Hoe ga je om met ongemak?
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
Ervaringsverhaal – Een psychose vanuit het niets
Nou ja, vanuit het niets lijkt achteraf natuurlijk niet helemaal waar. Maar ik weet nog goed dat het op het moment zelf voor mijn gevoel echt ineens mis ging. Kortsluiting in mijn hersenen.
Zelf had ik niet door dat ik inmiddels vijf verschillende onderwerpen in één zin besprak met mijn omgeving. Voor hen was ik niet meer te volgen, maar voor mijzelf was alles nog goed te begrijpen. Mijn hersenen maakten overuren en draaiden op volle toeren.
Een week lang had ik echt niet geslapen, nog geen uur per nacht. De oorzaak van het niet kunnen slapen was angst. De angst zelf was ontstaan doordat ik anoniem een krantenartikel had laten plaatsen tegen discriminatie in de horecagelegenheden waar ik zelf kwam. De bazen van deze horecagelegenheden waren geen misselijke jongens en op het moment dat ik bij de krant wegliep, overviel mij een gevoel van angst en paniek: wat had ik gedaan, en vooral, wat zouden de gevolgen ervan zijn?
Platgespoten
Een dikke week later lag ik opgenomen op een gesloten afdeling en werd ik volledig platgespoten. Er mochten absoluut geen prikkels meer binnenkomen; het leek er dus op dat artsen mij bewust in slaap hielden. De eerste dagen mocht ik geen bezoek ontvangen. Ook kon ik niet meer praten, of zelf eten of lopen. Heftig spul dus. Als ik op een bel drukte voor hulp of uitleg, kreeg ik meteen weer een injectie.
Gelukkig was dit een behoorlijke tijd geleden en zullen dit soort behandelingen tegenwoordig niet meer zo snel voorkomen. Hoe ik op die gesloten afdeling terechtkwam? Ik werd onder valse voorwendselen in de auto van vrienden naar de Spoedeisende Hulp gebracht. Ik had er geen idee van dat ik daar voor mijzelf in de wachtkamer zat en daarna opgenomen zou worden. Of liever gezegd: opgesloten, want zo voelde dat toen meer. Nu terugkijkend snap ik dat er geen andere mogelijkheid was en dat opname waarschijnlijk ook de enige oplossing was.
Eens gek, altijd gek…
Drie maanden lang lag ik op die afdeling, waarbij ik wel steeds meer privileges kreeg. Zo mocht ik op een gegeven moment onder begeleiding naar buiten en af en toe met proefverlof. Na drie maanden mocht ik weer terug naar mijn eigen huis, zonder verder enige vorm van nabehandeling. Wel moest ik een jaar lang de medicatie slikken waar ik inmiddels een hekel aan had gekregen. Cisordinol. En Akineton voor de bijwerkingen, en later Haldol. Als je de Akineton niet op tijd innam, verstijfde je hele kaak en bleef je mond openhangen. Begeleidende gesprekken waren er niet; wat er gebeurd was in mijn hersenen wist ik niet. Toen dacht ik: eens gek, altijd gek…
Er kwam een lange periode van knokken, terug de maatschappij in. Ik wilde ‘gewoon’ zijn en gewoon kunnen werken. Maar mij werd verboden nog in de gezondheidszorg aan het werk te gaan. Toch kwam ik daar, omdat daar mijn hart ligt, uiteindelijk na een jaar terecht.
Taboe
Er werd mij ook op het hart gedrukt om mijn opname nooit te vermelden bij een sollicitatiegesprek, waardoor er meteen een soort taboe op kwam te liggen. Een geheimzinnig iets, waar je beter niet over kon praten. Ook dat is tegenwoordig gelukkig anders, hoewel niemand ermee te koop zal lopen dat hij een psychose heeft gehad of manisch (depressief) is geweest.
Want manisch: ook dat was ik absoluut, zo vlak voor die opname.
Ik kon de hele wereld aan, zou iedereen wel even helpen waar ik kon. Ik bracht bloemen naar de politie. Had tot diep in de nacht filosofische gesprekken met wie maar wilde. Was ervan overtuigd dat ik gefilmd werd en dat ik mijn wasmachine zonder stroom kon laten werken. Ook lag er een bom in onze straat, zo dacht ik. En deze zou afgaan als ik verkeerd zou handelen. Mijn hersenen kregen geen rust en konden niet bijtanken in de nachten, want ik sliep niet meer.
Ontgroeningsperiode
Tja… het gekke is dat ik alles nog precies weet, ook wat en hoe ik toen dacht.
Erfelijke aanleg, een week lang niet slapen, gevoeligheid voor psychose, de leeftijdsfase waarin ik toen zat (jonge adolescent), mijn opvoeding… Wie zal zeggen wat uiteindelijk de oorzaak is geweest? Jaren later werd mij wel duidelijk dat iedereen een psychose kan krijgen na een week niet slapen. Dat is ook gebleken bij een ontgroeningsperiode van studenten. Studenten werden voor langere tijd wakker gehouden, met als gevolg dat een aantal van hen een psychose kreeg.
Mijn leven heb ik redelijk weten aan te passen, vanuit de angst dat ik toch een bepaalde psychosegevoeligheid heb en de psychoses terug zouden blijven keren. Een diagnose werd niet gesteld. Manisch depressief was ik niet, want ik miste de depressieve episodes. Wel ben ik zelf jarenlang op zoek geweest naar de reden waarom het misging.
Happy end
Gelukkig is het maar bij één psychose gebleven, die echter wel een behoorlijke zwarte bladzijde opleverde in mijn leven. Mijn toekomstplannen van toen werden volledig overhoop gegooid en nu – járen later – kan ik zeggen dat ik eindelijk het werk kan en mag doen dat ik toen al voor ogen had. Sinds vijf jaar ben ik zelf werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg als ondersteuner van een huisarts. Als ervaringsdeskundige heb ik mogen leren dat ik juist deze kwetsbare fase van mijn leven kan gebruiken en inzetten voor de begeleiding van mijn eigen cliënten.
Zij waarderen dat ik hen soms een kijkje geef in mijn eigen verleden. Ze hebben het gevoel dat ik ze begrijp en dat is van meerwaarde als je werkt met mensen met psychische klachten.
Heb jij door dit artikel een ander beeld van psychoses gekregen dan je had? Deel het hieronder in een reactie. Lees ook meer over psychoses op de website van UMCG. Heb je hulp nodig bij het omgaan met een psychose, dan kun je bijvoorbeeld terecht bij MIND.
Deze blog verscheen eerder op de website Passievoorpsychologie.nl – tekst Miriam Visser
