Gelukkig en toch drukte bij de psycholoog?

De Vlaamse psychiater en filosoof Damiaan Denys windt er geen doekjes om. Burn-out hebben de meeste jongeren aan zichzelf te danken. En: waarom zeggen mensen gelukkig te zijn en zijn de wachtlijsten bij psychiaters en psychologen zo lang?

Een interview over kwetsbaarheid en controledrang.

“We verwachten te veel van psychologen, en van het leven’, stelde Denys in een interview met het NRC. Psychiaters zijn bezig met waarvoor ze niet zijn opgeleid; het behandelen van mensen die meer willen dan ze in hun mars hebben, uitgeput zijn door het najagen van ambities en weigeren met tekorten te leven. De wachtlijsten in de psychiatrie groeien en aan echte patiënten komen psychiaters niet meer toe. Het interview riep veel reacties op, het was het meest gelezen artikel uit 2018 in de NRC. Kortom, een zenuw werd geraakt. Redenen genoeg om Denys nog eens te interviewen in zijn werkkamer in het Amsterdamse AMC.

Lees ook Dirk de Wachter over geluk en ongeluk.

Nigeria versus Nederland

Nederlanders zijn weinig weerbaar. Om dat aan te tonen vergelijkt Denys het voorkomen van PTSS in Nederland en Nigeria. Nederland is een van de veiligste landen ter wereld, Nigeria een van de gevaarlijkste. De percentages van de bevolking die lijden aan PTSS zijn 7,4, respectievelijk 0,02 procent. Je zou het omgekeerde verwachten. Waarom is dat percentage in Nederland zo hoog?

“Het laat een paradox zien van de Westerse beschaving, waarvan Nederland deel uitmaakt. Wij hebben aan de externe kant van het leven veel bereikt, wij hebben politie en technologie. Alles is onder controle en veilig. Maar we hebben niet gerealiseerd dat zoiets aan de interne kant van de mens een effect heeft. Het effect is dat het gevoel van onveiligheid en kwetsbaarheid toeneemt in de mate je aan de buitenkant meer aandacht besteedt aan controle en veiligheid. We hebben een maatschappij ingericht die leidt tot interne kwetsbaarheid.”

Muren versus training

“Daarvan vind je al een mooi voorbeeld in het oude Griekenland. Daar had je de stadstaten Athene en Sparta. Athene was een staat waar mensen nadachten over filosofie, in kunst geïnteresseerd waren en zo verder. Ze hadden een veilige muur om zich heen, die er nog steeds staat. Sparta had een dorpskarakter, lag in een open vlakte zonder stenen gebouwen of muren. Daar werd de beveiliging op een andere manier opgelost; oefenen in weerbaarheid.

De Spartanen waren berucht om hun militaire opvoeding. Er waren dus twee extreme culturen. Aan de ene kant de Spartaanse, die hardhandig, weerbaar en extreem sterk was en aan de ander kant de Atheners die creatief waren en konden nadenken, maar afhankelijk waren van muren.

Wij bouwen muren en maken ons veilig dankzij de technologie. Dat heeft een effect op de interne kant, waar we minder verdragen. Door de verminderde kans op blootstelling aan een vijandige realiteit heb je ook minder mogelijkheden je weerbaar te ontwikkelen. Als je elk contact met een gevaarlijk dier, een donker bos, een vijand, honger en dorst weghaalt, als je nooit iets meemaakt wat gevaar oproept en altijd kunt voorspellen wanneer het gaat regenen, creëer je een ander soort mens.”

Onvermogen

“Wij willen elk tekort, onvermogen, probleem onmiddellijk corrigeren. Vanuit het idee dat het de mens ten goede komt, wat een misverstand is. Je moet de mens onder druk zetten en confronteren met dingen die niet goed gaan. Het lijkt een bizarre opvatting, maar de realiteit laat zien dat mensen die nu opgroeien zwakker en minder weerbaar zijn.”

Nederlanders verwachten te veel van het leven, poneerde Denys. Wat verwachten ze allemaal en hoe drukt dat zich uit in de toename van psychiatrische diagnoses? “We hebben het nu over het idee van maakbaarheid. We hebben het idee dat alles wat wij zouden willen ook mogelijk is. ‘Als ik het hard genoeg wil zal het lukken.’ Iedereen kan filmster worden, een belangrijk journalist zijn of in De Wereld Draait Door komen.”

Lees ook: Zo’n burn-out is toch niets voor jou?

Eigen schuld

“Wij willen onszelf hoog plaatsen en niemand corrigeert ons in ambities die niet reëel zijn. Alles schreeuwt het mogelijke voor iedereen: de ouders, de scholen, de omgeving, de sociale media. Daarvoor krijgen wij de deksel op de neus. Niet iedereen kan beroemd, groot, rijk en machtig zijn. Die frustratie uit zich in klachten: stress, burn-out, depressie. Dat zie ik niet als psychiatrische klachten in de strikte zin van het woord.

Het verklaart meer het brede maatschappelijke onbehagen, het gevoel van ‘ik schiet te kort, ik kan het niet, het lukt mij niet’. Het grijpt om zich heen, vooral bij jonge mensen. Die hebben op hun 16e, 17e, 18e soms een burnout. Dat hebben ze aan zichzelf te danken. Als je dat uitspreekt wordt dat als misselijkmakend beschouwd. Het komt hard over.”

Dit is deel 1 van een interview met Denys. Dit interview stond eerder in het blad Psyche en Geloof.