Heb jij de moed?

Deze week houden we Dodenherdenking en vieren we Bevrijdingsdag. Momenten die in het teken staan van herdenken en gedenken, maar óók in het teken van moed. Want voor het bevechten van onze vrijheid was heel veel moed nodig. Daarom vandaag een blog over moed.

Godsdienstsocioloog Cors Visser vertelt het bijzondere verhaal van verzetsheld Johan van Hulst, die in de oorlog het leven redde van zo’n 500 Joodse kinderen. Hij vraagt zich af: welke les kunnen wij halen uit de enorme moed die Van Hulst had?

Waarom woon je waar je woont, werk je waar je werkt, ontmoet je wie je ontmoet? Een eenvoudige vraag, waarop het antwoord kan wel eens van heel groot belang zijn. Nu het bijna Bevrijdingsdag is, moet ik er weer aan denken. In maart 2018 overleed Johan van Hulst. Hij werd 107 en was oud-hoogleraar Pedagogiek, voormalig Eerste-Kamerlid en een heel verdienstelijk schaker. Zo speelde hij ooit remise tegen de wereldkampioenen Euwe en Karpov. Toch is Van Hulst vooral bekend om iets anders. Tijdens de Tweede Wereldoorlog redde hij, samen met anderen, zo’n 600 Joodse kinderen.

Een wereld van verschil maken

Vanaf 1942 gaf Van Hulst leiding aan de Hervormde Kweekschool (een voorloper van de Pabo) in Amsterdam. Aan de overkant van de school stond de Hollandse Schouwburg. Voorheen een plek van vermaak, maar in de Tweede Wereldoorlog de doorvoerplek van Amsterdamse Joden naar de vernietigingskampen. Naast de Kweekschool zat een opvang voor Joodse kinderen waarvan het eveneens de bedoeling was dat ze zouden worden ‘afgevoerd’. Vanaf 1943 verdwenen enkele honderden kinderen over de heg tussen de opvang en de school. Ze werden weggebracht naar onderduikadressen. Uiteraard was dit een riskante operatie. Aan het einde van de oorlog moest Van Hulst zelf ook onderduiken, omdat de Duitsers deze operatie ontdekten en hem daarvoor zochten.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Maar waarom dit verhaal?

Omdat je woon- of werkplek een wereld van verschil kan maken voor anderen. Waarom deed Van Hulst wat hij deed? Zelf noemt hij als drijfveer voor zijn handelen de volgende uitspraak. Ooit gedaan door een oom van een koningin: “Wie weet ben jij juist koningin geworden met het oog op een tijd als deze.”

Toch had ze de moed

Het gaat hier niet om koningin Wilhelmina, onze vorstin in de oorlog, maar om koningin Ester. Zij was één van de vrouwen van Xerxes, koning in de 4e eeuw voor Christus. Er was in die tijd een plan gemaakt om alle joden in Xerxes’ rijk te vermoorden. Esters oom vroeg Ester om – niet ongevaarlijk – de koning van dit plan af te houden. Ester durfde dit haast niet, want ongevraagd naar de koning gaan was zelfs voor zijn vrouwen not done. Het kon je je leven kosten. Toch had ze de moed en ze werd beloond: de koning luisterde naar haar en het kwade plan werd verijdeld. De Joden vieren dat feit nog ieder jaar met het zogenaamde Poerimfeest.

(Tekst gaat verder onder de video)

Een schijnbaar kleine stap voor een mens, zoals de aanstelling bij een Kweekschool, kan dus grote gevolgen hebben.

Opvallend is, dat Van Hulst er nooit uitgebreid over wilde spreken. Hij vond gewoon dat hij dit moest doen. Plichtsbesef ging boven angst, moed is het kind van weten wat het goede is. Zelf noemde Johan van Hulst, dat hij meer zat met de vraag of hij nog méér Joodse kinderen had kunnen redden. Toen ik dat las, moest ik terugdenken aan de indrukwekkendste scéne uit de eerste film die ik in een bioscoop zag: Schindler’s List. Oskar Schindler, de Duitse zakenman die meer dan duizend Joden redde, realiseert zich aan het einde van de oorlog dat hij meer Joden had kunnen redden als hij meer van zijn bezittingen had verkocht. Daarop valt hij zijn Joodse voorman snikkend van wroeging in de armen.

Om het goede te doen

Het is mooi als een mens de moed of het plichtsbesef heeft om het goede te doen. Gelukkig zijn daar in de wereldgeschiedenis meer voorbeelden van dan Oscar Schindler, Johan van Hulst of koningin Ester.

Maar helaas is dergelijke moed niet zo vanzelfsprekend dat deze blog niet geschreven hoefde te worden…