Hebben we Nederland nodig?

23 mei mogen we naar de stembus om leden van het Europees Parlement te kiezen. Europa krijgt meer en meer bevoegdheden. Gaat de onafhankelijke natiestaat Nederland langzaam verdwijnen, hebben we Nederland nog nodig? Volgens politiek-filosoof Lambert Pasterkamp is de natiestaat niet heilig, maar zeker niet voorbij.

“Waar de blanke top der duinen schittert in de zonnegloed. En de Noordzee vriend’lijk bruisend Neêrlands smalle kust begroet. Juich ik aan het vlakke strand: ‘k heb u lief, mijn Nederland”

Vroeger zongen kinderen dit lied op Koninginnedagen. Tegenwoordig hoor je het niet zo vaak meer. Juichend je liefde voor een land bezingen: is dat niet wat achterhaald? Geldt in een tijd van globalisering de natiestaat niet als een gepasseerd station?

Nationalisten en kosmopolieten

Tegen het belang van de natiestaat wordt verschillend aangekeken. In het huidige politieke debat staan nationalisten en kosmopolieten tegenover elkaar. Daarbij gaat het om de vraag op welk niveau politieke verantwoordelijkheden moeten liggen, nationaal of bovennationaal. Op de achtergrond speelt ook een andere vraag, die naar culturele identiteit en eigenheid. Wie zijn we en wat maakt ons tot wie we zijn? Nationalisten vereenzelvigen zich met de natiestaat. De natie, dan ben ik, dat zijn wij. Een kritische vraag aan de nationalist luidt dan ook of hij wel voldoende afstand kan nemen van de natiestaat. Ziet hij nog wel de keerzijden van de eigen gemeenschap?

Lees ook: Symboliseert Baudet de opstand tegen politieke correctheid?

De kosmopoliet vereenzelvigt zich niet met de natiestaat. Hij of zij is eerder pragmatisch: we moeten kiezen voor het bestuurlijk niveau dat ‘toevallig’ het best uitkomt. Als de kosmopoliet zich ergens mee vereenzelvigd zijn dat vooral universele principes: gelijkheid, diversiteit, openheid, enzovoort. De kosmopoliet is eerder universalist. Alle mensen horen bij elkaar en we moeten universele waarden nastreven. Een kritische vraag aan de kosmopoliet luidt of hij of zij zich eigenlijk wel kan binden aan concrete mensen. Wordt de liefde voor alle mensen niet soms zo ijl dat het gaat overlappen met desinteresse? Waar houdt tolerantie op en begint onverschilligheid?

Ook onder christenen zijn veel smaken te vinden als het gaat om de natiestaat. In veel protestantse kerken wordt rond koningsdag het Wilhelmus gezongen in de kerk. Men voelt zich dankzij de geschiedenis verbonden met Nederland. In Rooms-Katholieke of evangelische kringen wordt deze band over het algemeen veel minder sterk gevoeld.

Dag Nederland?

In deze tijd is vraag of de natiestaat nog wel goed kan inspelen op nieuwe grensoverschrijdende ontwikkelingen. Denk aan klimaatverandering, internationale migratie, veiligheidsvraagstukken en het groeiende belang van de wereldeconomie. Bovendien doet het ontstaan van multiculturele samenlevingen de vraag rijzen in hoeverre de natie nog wel het bindende element van de staat is. Is een tijd van globalisering een post-nationaal tijdperk?

Lees ook: Gele hesjes als reactie op de kosmopolieten?

Onze huidige wereld is ondenkbaar zonder natiestaten. Als er internationale actie nodig is, zijn het uiteindelijk de natiestaten (parlementen en regeringen) die doorzettingsmacht hebben. Denk aan het klimaatakkoord van Parijs, het nemen van besluiten over de inzet van militairen in conflictsituaties, het heffen van belastingen, het verbeteren van levensomstandigheden van burgers of het organiseren van onderlinge solidariteit. Niet in de laatste plaats geldt dat op het niveau van natiestaten de democratie het sterkst verankerd is. Daar vindt het publieke debat plaats, daar hebben burgers als kiezer het meest invloed op wetgeving en de politieke koers van hun gemeenschap. De natiestaat is het belangrijkste instituut als het gaat om rechten en vrijheden van burgers. Of dat altijd zo zal blijven? Wie zal het zeggen. Maar ons huidige leven is ondenkbaar zonder natiestaten.

Vrede en recht

Een andere vraag is in hoeverre we de natiestaat ook moeten waarderen. Hoe je tegen natiestaat aankijkt heeft ten diepste te maken met je kijk op het leven zelf. Wat is belangrijk? Een goed leven is een rechtvaardig leven, stelde Plato bijvoorbeeld. Augustinus stelde: een goed leven is een leven met God. En hedendaagse christelijke denkers als Nicholas Wolterstorff en Miroslav Volf stellen: een goed leven is een leven waarin mensen in onderlinge relaties tot bloei komen.

Als je deze waarden betrekt op de natiestaat blijkt dat nationalisten en kosmopolieten allebei hun blinde vlek hebben. De nationalist heeft te weinig oog voor het feit dat de natie af kan doen aan hogere waarden als rechtvaardigheid, vrede of solidariteit. De kosmopoliet heeft het omgekeerde probleem. Hij heeft te weinig oog voor dat het universele goede niet zonder concrete menselijke gemeenschappen kan, bijvoorbeeld de natiestaat. Rousseau spotte hiermee toen hij afgaf op mensen die zeggen de mensheid lief te hebben, maar intussen te beroerd zijn om hun eigen buren ter wille te zijn.

En dus?

Hebben we Nederland nodig? De natiestaat valt dus te waarderen in zoverre ze uitdrukking is van belangrijke waarden zoals vrede en recht.  Maar het houdt ook in dat er discussie zal blijven. Want er is discussie of Nederland een natiestaat is waar voldoende vrede en recht is.  Hoe je er ook over denkt: veel natiestaten, zeker Nederland, zijn uitdrukking van iets goeds. Dat wil zeggen dat de manier van organisatie goede dingen mogelijk maakt of zelfs aanmoedigt. Denk in het geval van Nederland aan onderlinge solidariteit, gemeenschap, vrede, welvaart, veiligheid en stabiliteit

Het centraal stellen van hogere waarden betekent dat de natiestaat niet heilig is. Vastklampen aan de natiestaat als een van God gegeven ordening is dan ook niet nodig. Nederland en Oranje kunnen wellicht ooit plaatsmaken voor Europa en blauw. Zo lang er maar ruimte is voor het goede leven. Of hogere waarden beter gediend zijn dan een andere politieke ordening dan de huidige is dan ook onderwerp van voortdurend debat, en dat is goed. De geschiedenis wordt niet vervolmaakt in de natiestaat. Maar wie de natiestaat zelf tot verleden tijd verklaart geeft zich van die geschiedenis te weinig rekenschap.