Helpt het ontkennen van polarisatie?

Niet elke echtelijke ruzie betekent echtscheiding. Zo hoeft polarisatie niet te betekenen dat onze samenleving uiteenspat. Misschien hebben we het thema polarisatie wel te groot gemaakt, denkt theoloog Tom Mikkers. Wat als we bij wijze van experiment ‘polarisatie’ eens gewoon ontkennen.

Stevige taal, een harde toon en simpele oplossingen voor complexe problemen bedreigen ons. Nederland polariseert. Groepen staan tegenover elkaar. En bij sommige thema’s, zoals klimaat of migratie, wordt de sfeer er beslist niet beter op.  De vraag is: wat is het alternatief? Is een samenleving zonder tegenstelling wel mogelijk? Is dat wel mogelijk als je met zovelen op elkaars lip zit? 

De prijs van inspraak

Het is niet nieuw dat groepen en meningen in onze samenleving tegenover elkaar staan. Vergeleken met ruim honderd jaar geleden is onze samenleving ingrijpend veranderd. Publieke zichtbaarheid van politici, aard van maatschappelijke verbanden en de opkomst van het internet; alles is anders. Volksiconen Abraham Kuyper of Pieter Jelles Troelstra zouden het er warm van krijgen als ze even terug zouden keren en konden zien hoe de zaken er nu voor staan. Ze zouden misschien nog wel het meest schrikken van de kakofonie aan meningen die je overal en nergens tegenkomt.

Lees ook: In opstand tegen de politiek correctheid

De gesprekken op een verjaardag, bij een talkshow en in het parlement zijn op elkaar gaan lijken. Dat is de prijs die je betaalt voor inspraak en betrokkenheid. Mijn katholieke ouders hoefden zich in de vijftiger jaren niet te bekommeren over de mening van een ander. De radio ging uit bij de VARA. En protestanten hadden ze nooit gezien. Keiharde uitsluiting van degenen die niet bij de clan hoorden, was het adagium. Zij vielen jou niet lastig en jij hun niet.  

Schijnbare polarisatie

Dat gaat niet meer. We spreken elkaar sneller aan. In ieder geval online. Elk debat is in beginsel vogelvrij. Zo ook de discussie rond het verbod op gezichtsbedekking in enkele openbare ruimten, dat vanaf 1 augustus is ingegaan, het zogenaamde boerka-verbod. Op Facebook fladderde ik een debat hierover binnen. Wat er volgde is een mooi voorbeeld van schijnbare polarisatie.

“Ik drukte op een boos gezichtje en mengde mij in de discussie”

Amsterdams PvdA gemeenteraadslid Hendrik Jan Biemond had met enkele anderen het idee gekregen om tijdens de Amsterdamse Pride een niqab te dragen. Alle kleuren van de regenboog waren vertegenwoordigd.  Op Facebook liet COC-voorzitter Koen van Dijk weten, dat hij het een geweldige actie vond. Hartjes, duimpjes en boze gezichtjes sierden de foto waarop het gezelschap geheel bedekt in alle kleuren van de regenboog te bewonderen was. Ik drukte op een boos gezichtje en mengde mij in de discussie.

De samenleving heeft verbeeldingskracht nodig. Lees meer!

Persoonlijk vond ik de actie met de gekleurde niqabs pijnlijk omdat deze kleding in veel andere landen symbool staat voor onderdrukking en grove schending van mensenrechten. Je zult maar gevlucht zijn en de sinistere kant van dit kleedje aan den lijve ondervonden hebben, en weer in een omgeving terecht komen waar uitgerekend tijdens de Pride de boerka bejubeld wordt als teken van vrijheid en expressie. De Boerka is geen regenboogvlag. Ik reageerde:

“Geloof als ‘jezelf zijn’ en poneren als louter de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie (waar je recht op hebt) is een ernstige versimpeling van wat religie vermag. Godsdienst is niet alleen een “micro-organisme” maar speelt ook een rol op meso- en macroniveau. Het gaat dan ook over samenleven met anderen; in zekere zin concurreren religies hier soms ook met elkaar, onderling, en met overheidswetgeving; de Nashville verklaring laat zien hoe lelijk dat kan uitpakken. Ook hier kan de overheid grenzen stellen aan wat toelaatbaar is. Godsdienstvrijheid is niet onbegrensd. Je mag bijvoorbeeld een dier niet ritueel slachten op je balkon of in je tuin.”

Gewikt en gewogen

Uit het verweer dat volgde in deze discussie, bleek dat de pijn zat in de eerste beweger achter deze wetgeving. Zoals Thomas van Aquino, het bestaan van God wilde bewijzen door juist aan hem de eerste beweging toe te dichten, zo wilden mijn opponenten aantonen dat een wet met PVV als eerste beweger niet mag bestaan. Geert was begonnen. Weg met die wet. Ik reageerde. Niet Geert Wilders maar PvdA minister Ronald Plasterk had de wet door de kamer geloodst. De repliek was of ik oog wilde hebben voor het negatieve advies van deze wet door de Raad van State. Dat wilde ik best. Maar de Raad van State heeft er wel eens vaker naast gezeten. Zo voorzag dit adviesorgaan de wet om het huwelijk te openen voor paren van hetzelfde geslacht van een negatief advies.  En zo werden de verschillende argumenten over en weer ingebracht, gewikt en gewogen.

Nu gaat het mij niet om wie er gelijk heeft in dit debat. Wat ik wil laten zien is dat het te eenvoudig is om direct kwaadaardige polarisatie te veronderstellen waar een onderwerp een gevoelige snaar raakt, zoals bij dit thema het geval is.  Ook al stonden we lijnrecht tegenover elkaar, was de woordkeuze soms stevig, de onderliggende waarden zoals vrijheid en gelijkwaardigheid stonden voor ons niet ter discussie.  

Ontken polarisatie

Ik stel een experiment voor. Laten we de polarisatie een tijdje ontkennen. Niet elk debat waarin de gemoederen hoog oplopen, levert grensoverschrijdend gedrag op. In de scherpte ligt soms ook de diepte besloten.  In tegenstelling tot het ontkennen van het klimaat, kan het ontkennen van de polarisatie misschien erger voorkomen. Zodat we niet terugkeren naar de tijd van mijn ouders, waarin groepen in de samenleving elkaar volledig negeerden, buiten sloten en legaal verketterden. De rol van de mens is nu eenmaal bepalend, ook wanneer het gaat om het maatschappelijk klimaat.

Op 26 november organiseren ForumC, Trouw en Arminius het Nationale Religiedebat ‘God, wij en zij’, over polarisatie. Voor meer info, klik hier.