Wat leert de coronacrisis ons over kwetsbaarheid?

Karin schrijft over corona

De coronacrisis heeft Nederland alweer 9 maanden in z’n greep. We zitten intussen in de tweede ‘lockdown’ en zien alweer de derde ‘golf’ op ons afkomen. Deze crisis bepaalt ons bij onze kwetsbaarheid, stelt redactielid Karin vast. Maar, hoe ga je om met kwetsbaarheid? Wat kunnen we uit deze crisis leren over onze kwetsbaarheid? Bij het zoeken naar een antwoord op deze vragen, stuitte Karin op een aflevering van ‘De Ongelooflijke Podcast’, met theoloog Stefan Paas en psychiater Damiaan Denys. Dit is wat ze ervan leerde…

Niet maakbaar, wel weerbaar

Ik geef het toe: ik heb een ‘klein beetje’ gehamsterd toen in maart de eerste corona-lockdown dreigde. Daarmee begon ik ruim een week voor de persconferentie van minister-president Rutte die leidde tot massale strooptochten door supermarkten. Ook ik nam steeds iets extra’s mee, totdat we zeker twee weken vooruit konden zonder dat we naar de supermarkt hoefden. Helaas… was ik het wc-papier vergeten.

Paniekerig voelde ik mij niet, hooguit bezorgd. Dus waarom deed ik dit eigenlijk? Was het een onbewuste oer-angst, dat ik mijn kinderen niet voldoende te eten zou kunnen geven? Dat kan het haast niet zijn; niets wees er immers op dat de voedselproductie tot stilstand zou komen? Zelfs in Wuhan – waar op dat moment miljoenen mensen al maanden in strikte quarantaine zaten – was er, voor zover bekend, geen tekort aan eten.

Behoefte aan controle…

Van de Vlaamse psychiater Damiaan Denys leerde ik dat mijn hamstergedrag voortkwam uit een behoefte aan controle. Iets kunnen dóén, in een situatie die ons boven de pet dreigde te groeien. Denys vertelt daarover in De Ongelooflijke Podcast. Hij merkt in deze crisis drie angsten op:

• de angst dat jijzelf of een geliefde ernstig ziek wordt;
• angst voor de maatregelen (verlies van inkomen of vrijheid, eenzaamheid, misschien zelfs huiselijk geweld);
• en angst voor de gevolgen van deze maatregelen op langere termijn, zoals een economische crisis, armoede en/of psychische problemen.

‘Immers, er sterven ieder jaar duizenden mensen aan de ‘normale’ griep, maar ook aan kanker en zelfdoding’

‘Selectief in onze controledwang’

Denys maakt zich om het derde punt het meest zorgen, omdat hierdoor veel meer ‘secundaire’ slachtoffers kunnen vallen. Hij vindt de maatregelen dan ook buiten proporties en teveel gebaseerd op de eerst angst. De Vlaamse psychiater merkt op dat we selectief zijn in onze controledwang. Immers, er sterven ieder jaar duizenden mensen aan de ‘normale’ griep – influenza – maar ook aan kanker en zelfdoding.

Stefan Paas, voormalig Theoloog des Vaderlands en ook te gast in De Ongelooflijke Podcast, nuanceert dit. Hij stelt: de belangrijkste reden voor de strenge maatregelen – in maart/april, maar ook van dit moment – is voorkomen dat de zorg in korte tijd overbelast raakt. Denk nog even aan de overvolle IC’s en schokkende beelden uit Italië en Spanje, waar rijen koelwagens buiten de ziekenhuizen stonden voor de lichamen van overleden corona-patiënten. Verder wijst Paas erop dat de overbelaste zorg een bijkomend effect heeft. Namelijk, dat mensen voor andere aandoeningen niet tijdig of goed behandeld kunnen worden.

De illusie van veiligheid

Het virus gaat grillig zijn gang in een wereld waarvan wij dachten dat die maakbaar was door technologische ontwikkelingen. Denys zegt daarover: “De prijs die we betalen voor een veilige samenleving is, dat we steeds kwetsbaarder worden”. Nu onze veilige samenleving bedreigd wordt, boezemt dit ons dermate veel angst in, dat we er alles aan doen om de controle terug te krijgen. Er werd al vrij snel geroepen om een ‘totale lockdown’, waarbij niemand meer zomaar de straat zou mogen. Want – denken we – daarmee worden levens gered.

Terecht wijst Denys erop dat zo’n drastische aanpak op de langere termijn óók levens kan kosten. Ik weet nog dat, eerder dit jaar, mensen elkaar via Instagram, Facebook en Whatsapp opriepen om preventief binnen te blijven. Er werd schande gesproken van ouders die hun kinderen tóch lieten buitenspelen. Buren die een fietstochtje maakten door wijk werden als ‘asociaal’ bestempeld. Daarbij werd dan wél vergeten hoe kwetsbaar mensen, ook kinderen en tieners, kunnen zijn wanneer je vérder kijkt dan alleen hun lichamelijk gezondheid…

‘Ik maak mij wel zorgen om iedereen die, ook zonder deze crisis, al lijdt aan psychische klachten, huiselijk geweld, armoede en eenzaamheid’

Kwetsbare thuissituaties

Immers, is het geen luxe om de mentale stabiliteit te hebben om weken binnen te kunnen blijven? Dat het je lukt om gemotiveerd thuis te blijven werken? Zonder dat er kinderen zijn die soms tegen de muren omhoog kruipen en serieus (!) verdriet hebben door het missen van school en spelen met hun vriendjes? En dan heb ik het nog niet over kinderen in kwetsbare thuissituaties, voor wie school en de buurt een veilige haven vormen in een (verder) onveilige wereld.

Let wel, ik roep niet op om het normale leven maar weer op te pakken. Het coronavirus is een bloedserieuze dreiging. Ik maak mij alleen steeds meer zorgen om iedereen die, ook zonder deze crisis, al lijdt aan psychische klachten, huiselijk geweld, armoede en eenzaamheid. Een gedeeltelijke lockdown is voor hen beslist schadelijk en bij een totale lockdown gaan bij deze groep vrijwel zeker slachtoffers vallen.

Weerbaar bij tegenslag

We zijn altijd al kwetsbaar geweest, meent Damiaan Denys. We kunnen een ongeluk krijgen of kanker. Nog maar enkele generaties geleden hoorden vergelijkbare bedreigingen als corona simpelweg bij het westerse leven. Kindersterfte, moedersterfte, dodelijke ziekten en niet vergeten: de grote oorlogen. En al waren de mensen er niet minder bang voor, ze waren wél weerbaarder bij tegenslag.

“Op de schaal van de wereldgeschiedenis valt deze crisis vooralsnog mee, vergeleken met bijvoorbeeld de builenpest die aan een derde van de wereldbevolking het leven kostte”, merkt Stefan Paas op. Maar… hoe word je dat? Weerbaar? Denys: “Leer datgene aanvaarden wat je niet kunt veranderen en geef je over aan iets dat groter is dan jijzelf. Heb vertrouwen dat het uiteindelijk goedkomt. Daar zijn religieuzen doorgaans beter in dan niet-religieuzen. We vinden dit extreem ingewikkeld in de huidige samenleving.”

‘Heb vertrouwen dat het uiteindelijk goedkomt. Dat vinden we extreem ingewikkeld in de huidige samenleving’

Humor en verdriet

Paas vult aan: “We hebben een gezamenlijk gedeelde onzekerheid, en dat verbindt mensen. Dat is te merken aan talloze (digitale) initiatieven die zijn ontstaan om elkaar te helpen en te bemoedigen.” Want hoewel we tijdens een lockdown niet, of veel minder makkelijk, fysiek langs kunnen gaan bij onze ouders, opa’s en oma’s en collega’s; we kunnen met elkaar (video)bellen, appen, Skypen, maar ook rooksignalen en stoepkrijtboodschappen sturen. Humor houdt ons op de been, maar deel ook het verdriet. Praat erover: over je angst, je vermoeidheid en over gemis. Zo ontstaan de diepgaande contacten die ons sterker maken.

Vergeet daarbij de meest kwetsbaren niet: ‘let een beetje op elkaar. De samenleving blijkt niet maakbaar, maar kan wel weerbaar worden.

Heb jij te maken met huiselijk geweld? Veilig Thuis is te bereiken op 0800-2000. Praten over eenzaamheid of psychische problemen kan 24/7 bij de Landelijke Luisterlijn: 0900-0767.