Filosoof Lammert Kamphuis: Hoe haal je voldoening uit je werk?
Waarom vinden we werk in onze samenleving zo belangrijk, dat we onze identiteit en status eraan lijken te ontlenen? En waarom zijn dan tegelijkertijd zoveel mensen op zoek naar een baan die ze écht plezier geeft? Spreekt dat elkaar niet tegen? Filosoof Lammert Kamphuis schreef een boek over deze en andere vragen en geeft ook lezingen. Onze redacteur Gertjan was bij een lezing over de vraag: hoe haal je voldoening uit je werk?
Werk als straf
Lammert Kamphuis blijkt een rasverteller en neemt je allereerst mee door de geschiedenis. In dit geval omdat het goed is om te zien welke kijk op werk mensen hadden in verschillende periodes in de geschiedenis, zegt hij. In de tijd van grote filosofen als Plato vond men het gênant om te werken voor je geld. Die blik op werk veranderde in de middeleeuwen, waarin de Bijbel grote invloed had op het dagelijks leven. Dat heeft te maken met het Bijbelse verhaal over de zondeval, legt Kamphuis uit.
In Genesis, het eerste boek van de Bijbel, lees je dat Adam en Eva – de eerste mensen volgens het Bijbelverhaal – een vrucht aten van een boom waarvan God had gezegd dat ze er níét van mochten eten. Dat is de zondeval, legt Kamphuis uit. In Genesis 3: 17-20 lees je dat ze hiervoor straf krijgen. God vervloekt de akker; er zullen dorens en distels groeien en tegen Adam zegt God dat hij hard zal moeten werken. Hij zal moeten zwoegen voor zijn brood. Kamphuis: Als je dit letterlijk neemt, dan is ons werk een straf van God. Dat is wat mensen in de middeleeuwen dachten.
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
Hoge verwachtingen
Na de middeleeuwen, in de Renaissance, gingen mensen positiever denken over werk. Kamphuis: Titiaan was een bekend kunstenaar in die tijd en van hem weten we dat hij zei: ‘Ik geniet van mijn werk’. Dat is toch een andere houding dan wanneer je vindt dat je werk een straf is. Toch zou je kunnen zeggen dat we in de waardering van ons werk wat doorgeslagen zijn, denkt Kamphuis. Sommige filosofen zeggen dat ook. Mensen hebben in deze tijd hoge verwachtingen van hun werk. Sterker nog, we ontlenen onze identiteit aan ons werk.
Dat zie je bijvoorbeeld wanneer we nieuwe mensen ontmoeten. Wat is één van de eerste vragen die we dan stellen? Inderdaad… ‘Wat doe je?’ Daarmee bedoelen we: wat voor werk doe je? Want dát vinden we belangrijk in onze cultuur. Bij andere volken en in andere culturen is dat anders, schetst hij. Daar staat werk niet voorop, maar zijn de familie en de stam juist belangrijk. Dus bij het ontmoeten van nieuwe mensen wordt dáár naar gevraagd. Uit welke familie kom je?
“Geluk is de optelsom van onze verwachtingen en de werkelijkheid. En in de praktijk zie je dat onze verwachtingen al snel te hoog liggen”
Zoek je talent
Kamphuis vermoedt dat onze verwachtingen van ons werk onrealistisch zijn geworden. We horen steeds maar dat álles mogelijk is, maar in de praktijk ervaren we dat niet altijd zo. De vraag of we gelukkig zijn in ons werk, heeft alles met onze verwachtingen te maken, verklaart hij. Geluk is de optelsom van onze verwachtingen en de werkelijkheid. En in de praktijk zie je dat onze verwachtingen al snel te hoog liggen. Bovendien maken we elkaar gek op LinkedIn en andere social media. Daar delen we alleen de mooiste momenten uit ons werk. Dat geeft een vertekend beeld.
Als we onze verwachtingen verlagen, dan geeft dat meer geluk, is Kamphuis’ overtuiging. Daarvoor adviseert hij om te zoeken naar je talent. Hij verwijst naar een bekend verhaal over de kunstenaar Michelangelo, die over een stuk steen gezegd zou hebben: ‘Het beeld zit er al in, je hoeft alleen het overtollige steen weg te hakken’. Dat geldt volgens de filosofie ook voor je talenten, schetst hij. Al je talent zit al in je, je moet alleen het overtollige ‘steen’ weghakken.
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
Van betekenis zijn
Volgens Kamphuis kunnen we veel leren van de bevolking van het Japanse eiland Okinawa, dat één van de zogeheten Blauwe Zones is. Dat zijn plekken waar een groot deel van de bewoners ouder wordt dan 100 en gezondheidsproblemen als hartaandoeningen, obesitas, kanker of diabetes veel minder voorkomen dan elders in de wereld. Op Okinawa komt dat door een filosofie en levenswijze die Ikigai genoemd wordt. Ikigai gaat om het gevoel van voldoening dat je kunt krijgen wanneer je je talenten en je passies najaagt, vertelt Kamphuis. Bij Ikigai kies je ervoor om:
- te doen waar je goed in bent en
- plezier in hebt,
- te doen waarmee je voor anderen van betekenis kunt zijn en
- te doen waarmee je in je levensonderhoud kunt voorzien.
Vanuit deze levenswijze benadrukt Kamphuis: Neem de momenten die jou energie geven serieus. Want die momenten zeggen veel over jouw talenten en jouw passie. Als je daarmee iets voor anderen kunt betekenen én in je levensonderhoud kunt voorzien, wordt werken een stuk minder zwaar. Dat zei ook Aristoteles al, geeft Kamphuis aan: ‘Waar de behoefte van de wereld en jouw talenten elkaar kruisen, daar ligt jouw roeping’. Dat is Ikigai, stelt hij.
(Tekst gaat verder onder de afbeelding)
De spelende mens
En dan is er nog een factor die Kamphuis wil benoemen. Namelijk het belang van humor, lol en spelen in je werk. Spelen is doen wat niet per se nodig, maar wat wel leuk is, verklaart hij. Een bord eten mooi opmaken, bijvoorbeeld. Geen dier maakt eerst zijn eten netjes op voordat hij gaat eten; de mens doet dat wel. Waarom? Omdat het leuk is. Dat spelen – ook in ons werk – dreigen we kwijt te raken. Als kind spelen we volop, maar als we ouder worden, stoppen we daar steeds meer mee. Daarmee verliezen we iets belangrijks, denkt Kamphuis.
Ook historicus Johan Huizinga (1872-1945) dacht er zo over, geeft hij aan. Huizinga kwam met de term ‘homo ludens’, vertelt Kamphuis: een mensbeeld waarin de mens eerst en vooral een spelend wezen is. Huizinga benadrukte het belang van spel en spelelementen in onze cultuur en samenleving; ook in ons werk. Spelen geeft een andere verbinding met mensen, legt Kamphuis uit. Je leert elkaar op een andere manier kennen. Ook humor is een vorm van spel. Volgens Huizinga moeten we, hoe oud we ook zijn, blijven spelen.
Overtollig steen weghakken
Terug naar de beginvraag: hoe kun je voldoening halen uit je werk? Kamphuis vat het antwoord op die vraag samen met een citaat van Confucius: ‘Geef mij werk dat bij mij past en ik hoef nooit meer een dag in mijn leven te werken’. Dat klinkt mooi, maar Kamphuis geeft er ook dit advies bij: Pas enerzijds op met te hoge verwachtingen van je werk. En zoek anderzijds naar waar bij jou de ballast en dus ook de winst zit. Waar kan bij jou nog overtollig ‘steen’ worden weggehakt?
Lammert Kamphuis (1983) is filosoof en schrijver. Hij gaf les op verschillende scholen en is een veelgevraagd spreker op congressen en festivals. Daarnaast is hij hoofddocent bij The School of Life in Amsterdam. Met zijn boek ‘Filosofie voor een weergaloos leven’ (2018) brak hij door bij het grote publiek. Het boek werd meerdere malen herdrukt én vertaald in diverse talen.
Lees en bekijk ook: ‘Het leven draait om de ander’
Gertjan Bijzet
Gertjan Bijzet stond als eerste webredacteur aan de wieg van De Grote Vragen. Na zijn studie Journalistiek werkte hij als journalist en communicatieadviseur voor verschillende organisaties. Momenteel is hij tekstschrijver bij een communicatiebureau uit Gouda en daarnaast zelfstandig tekstschrijver.
