Zo’n leefstijl-app, werkt dat wel?

Wie regelmatig op Instagram zit, kan er niet omheen: de vele fitgirls en fitboys. Gezond zijn en er goed uitzien, zijn voor veel mensen belangrijke doelen geworden. Daarbij laten we ons graag inspireren en op weg helpen. Ook door allerlei leefstijl-apps, die ons helpen om meer te bewegen en te letten op onze voeding. Maar doet zo’n leefstijl-app eigenlijk wel waarvoor ‘ie is ontworpen? Of helpt hij je eerder van de wal in de sloot? We vroegen het technologie-expert Jilles Smids van de Technische Universiteit Eindhoven.

Stel dat je ‘nu echt wilt gaan afvallen’… is het dan een goed idee om daarvoor een leefstijl-app te gaan gebruiken? Bijvoorbeeld de Eetmeter van het Voedingscentrum, de Lose it! Calorie Counter of MyFitnessPal? Daar valt het nodige over te zeggen. Je zou jezelf bijvoorbeeld de volgende vragen kunnen stellen.

Waarom?

Ten eerste, waarom zou je eigenlijk willen afvallen? We leven in een cultuur met een sterke focus op het lichaam: een lichaamscultuur. Veel mensen streven naar het ideale lichaam. Fitgirls en fitboys zijn een hype op Instagram. En via reclames, social media en andere uitingen worden we voortdurend bestookt met schoonheidsidealen die voor de meesten van ons onhaalbaar zijn. Bovendien is het maar de vraag of het ons werkelijk gelukkig zou maken wanneer we er wél aan zouden voldoen. Het zou zomaar kunnen dat werken aan een gezond zelfbeeld, zelfacceptatie en zelfwaardering éérder bijdragen aan ons geluk. Dat schrijft ook Hanneke Visser-Van Balen in ‘Lijf – Leven in een lichaamscultuur’ (2007).

Dat neemt echter niet weg dat er goede redenen kunnen zijn om te willen afvallen. Bijvoorbeeld een gewicht dat serieuze gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Is het dan een goed idee om daarvoor één van de vele apps op de markt te gebruiken?

“We leven in een cultuur met een sterke focus op het lichaam. Fitgirls en fitboys zijn een hype op Instagram. En via reclames, social media en andere uitingen worden we voortdurend bestookt met schoonheidsidealen die voor de meesten van ons onhaalbaar zijn”

Werkt zo’n app echt?

Dat brengt ons bij een cruciale tweede vraag: zou zo’n leefstijl-app mij écht helpen om af te vallen? Er zijn nogal wat redenen om daarover niet al te optimistisch te zijn. Het is vrij gemakkelijk om een app te ontwerpen die je dagelijkse calorie-inname en verbranding berekent op basis van de gegevens die je invoert. Maar de uitkomsten zijn verre van nauwkeurig. Meestal weet je niet tot op de gram nauwkeurig hoeveel je van een bepaald voedingsmiddel eet. Ook bevatten veel apps lang niet alle soorten voeding en zeker niet van alle merken. Terwijl bijvoorbeeld de ene soort pindakaas veel meer suiker of vet bevat dan de andere. De berekende calorie-inname heeft dus een serieuze foutmarge.

Ook de berekening van het aantal verbrande calorieën per dag, is erg onnauwkeurig. Wanneer ik bijvoorbeeld mijn fietstraining van 100 minuten met een gemiddelde van boven de 30 km/h invoer op de Eetmeter van het Voedingscentrum, rolt er een waarde van 1817,0 kcal uit. Mijn Strava-account maakt er 1415 kcal van. Maar wat beide apps niet weten is, dat ik in een groep gefietst heb, zodat de berekende waarde waarschijnlijk hoger is dan de werkelijke waarde.

Lees ook: Waarom is er geen debat over technologie?

We leven in een lichaamscultuur vol fitgirls en fitboys. App bepalen hoe gezond we zijn. Maar werken zulke apps wel, vraagt technoloog Jilles Smids zich af?

Wetenschappelijk verantwoord

Deze onnauwkeurigheid is een serieus probleem, omdat het om af te vallen nu juist cruciaal is om meer calorieën te verbranden dan in te nemen. Bovendien blijkt uit studies dat nogal wat gebruikers systematisch een te lage calorie-inname en een te hoge bewegingsactiviteit invoeren. Als je dan afgaat op het voedings- en bewegingsadvies van je leefstijl-app, kom je zo maar aan in plaats van dat je afvalt! Zelfs als we met een app onze calorieën wél nauwkeurig zouden kunnen bijhouden, blijkt het nog niet vanzelfsprekend dat zo’n app ons vervolgens wetenschappelijk verantwoorde adviezen geeft. Veel apps zijn namelijk niet (voldoende) gebaseerd op wetenschappelijk onderzochte methoden om af te vallen. Benoemen ook Azar e.a. in ‘Mobile applications for weight management’ (2013).

Verder is er te weinig wetenschappelijke consensus over wat de beste methoden zijn om af te vallen. Moeten we bijvoorbeeld weinig koolhydraten eten? Is brood wel of niet goed? (Voor een interessante bespreking hierover, zie Voerman, 2014). Concluderend: we kunnen er dus niet zomaar vanuit gaan dat we zullen afvallen als we de adviezen van onze app opvolgen. Verderop in dit artikel ga ik nog in op de vraag hoe je leefstijl-apps goed kunt gebruiken. Succes is echter niet gegarandeerd, verklap ik nu alvast.

“Zelfs als we met een app onze calorieën wél nauwkeurig zouden kunnen bijhouden, blijkt het nog niet vanzelfsprekend dat zo’n app ons vervolgens wetenschappelijk verantwoorde adviezen geeft”

Baat het niet, dan schaadt het niet?

Dat brengt ons bij de derde vraag: kunnen we dan niet het motto ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ van stal halen bij leefstijl-apps? Zeker niet! Er kleven nogal wat risico’s aan het promoten van grootschalig gebruik van gezondheids-apps om af te vallen. Het idee dat gezondheids-apps meer informatie geven over en inzicht in onze eet- en beweegpatronen – voldoende dus, om gezonder te leven en af te vallen – is een enorme versimpeling van de werkelijkheid. Weten wat je moet doen, is niet hetzelfde als daar ook echt naar kunnen handelen. Daarvoor is zelfvertrouwen nodig, vooruit kunnen kijken, omgaan met tegenslag, verleidingen kunnen weerstaan etc. Allemaal dingen waar we niet allemaal even goed in zijn. Sommige apps proberen hierop in te spelen door je motivatie te versterken. Bijvoorbeeld via je peer group. Echter, soms is juist iemands sociale omgeving niet bepaald helpend om af te vallen.

Zo blijkt namelijk dat overgewicht en obesitas vaker voorkomen onder mensen met een laag opleidingsniveau en uit sommige etnische bevolkingsgroepen. Zie dit artikel. Als mensen in je omgeving ook weinig bewegen, vergroot dat de kans dat je zelf weinig beweegt. Daarbij, weten dat je meer moet bewegen en gezonder moet eten, zorgt niet voor verandering als je niet genoeg geld hebt voor gezond eten (wat duurder is). Of voor een abonnement op de sportschool.

“Vaak weten de ‘succesvolle’ gebruikers van leefstijl-apps deze alleen maar goed in te zetten, omdat ze sowieso over meer vaardigheden en een beter vermogen tot zelfsturing beschikken”

Sociale en maatschappelijke factoren

Het gevaar bestaat dan, dat de leefstijl-app een gezond gewicht tot ieders individuele verantwoordelijkheid maakt. Terwijl er juist heel veel sociale en maatschappelijk factoren zijn die overgewicht bevorderen. Dit kan leiden tot een gevoel van falen bij mensen die de apps niet succesvol weten te gebruiken en tot afnemende solidariteit bij degenen die wél succesvol zijn. Dit terwijl de ‘succesvolle’ gebruikers de app alleen maar goed weten in te zetten omdat ze sowieso over meer vaardigheden en een beter vermogen tot zelfsturing beschikken. De sociale en maatschappelijk tweedeling tussen lager en hoger opgeleiden, die er op het gebied van gezondheid altijd al is, wordt zo versterkt!

Meer lezen? Kijk eens in ons dossier Technologie 

Uit onderzoek blijkt dat obesitas vaker voorkomt onder mensen met een laag opleidingsniveau en uit sommige etnische bevolkingsgroepen. 

Je betaalt met je data

Een heel ander risico van leefstijl-apps is het gebruik van je gegevens. Een app als MyFitnessPal verzamelt heel veel gegevens van je, die heus niet allemaal nodig zijn voor een goede gebruikservaring. Dat is precies het verdienmodel van de ontwikkelaar, Under Armour. Je betaalt met je data. Gezien de vele privacygevoelige data die je afstaat, is het de vraag of een commerciële organisatie daar goed mee omgaat. Want, hun primaire belang is niet onze gezondheid of privacy, maar winst maken. Kies je voor een app die op dit punt veel beter scoort, zoals de Eetmeter van het Voedingscentrum, dan is het wellicht veel lastiger om je calorieën goed bij te houden. Het zou daarom heel goed zijn als we van gemeenschapsgeld goede leefstijl-apps laten ontwikkelen.

Tot slot, hoe kun je een leefstijl-app zo goed mogelijk gebruiken? Wat goed werkt om je gedrag te veranderen, is een combinatie van de volgende punten

1. doelen stellen,
2. bepalen met welke acties je die doelen wilt halen,
3. die acties consequent naleven,
4. feedback op je gedrag krijgen.

Let er dus op dat de leefstijl-app die je gebruikt dat ondersteunt (en dus méér doet dan calorieën tellen). Dan kun je de app namelijk inzetten als een bruikbaar hulpmiddel. Bijvoorbeeld, de Eetmeter zal nooit precies je calorie-inname kunnen berekenen, maar kan je wél duidelijk maken of je minder eet dan eerder. De app kan dus een middel zijn om zicht te krijgen op wat je eet en hoeveel je beweegt. Vervolgens kun je zelf keuzes maken om daarin iets te veranderen, als dat nodig is.

“Jij bent de enige die kunt bepalen hoe belangrijk je de door je app gesuggereerde doelen vindt. Afvallen is tenslotte niet het enige dat telt. Obsessief bezig zijn met je gezondheid kan zelfs leiden tot ongezond gedrag”

Avondje op de bank

In dit proces kun je ook het versterken van je lichaamsbewustzijn meenemen. Zo is het handig om bij jezelf vast te kunnen stellen of je alleen maar zin in iets lekkers hebt, of daadwerkelijk eten nodig hebt. Ook ben jij de enige die kunt bepalen hoe belangrijk je de door je app gesuggereerde doelen vindt. Afvallen is tenslotte niet het enige dat telt. Obsessief bezig zijn met je gezondheid kan zelfs leiden tot ongezond gedrag. Dus als je op een avond liever gezellig op de bank zit dan nog aan de 20.000 stappen te komen, dan is er geen reden om je schuldig te voelen. Meest belangrijk blijft het te werken aan meer inzicht in de oorzaken van je overgewicht. Een app is geen oplossing voor moeite met zelfacceptatie en zelfwaardering. Daar heb je toch echt andere hulp – van echte mensen – bij nodig.

Misschien ook interessant: Technologie als onze Verlosser?

Kortom, een leefstijl-app an sich geeft weinig kans om blijvend gewicht te verliezen. Echter, als hulpmiddel kan een leefstijl-app een belangrijke rol spelen. Mits je naar alle oorzaken wilt kijken en steun krijgt van mensen om je heen.