Maakt dankbaarheid gelukkig?

Op 2 november is het Dankdag, van oudsher een protestants-christelijke traditie om God te danken voor wat je het afgelopen jaar hebt gekregen: voedsel, werk, betekenisvolle relaties. De laatste jaren leeft het thema ‘Dankbaarheid’ bij een steeds breder publiek. Zo lanceerde Correspondent-journalist Ernst-Jan Pfauth het Dankboek, en dat werd een succes. Waar komt deze opleving en herwaardering van dankbaarheid vandaan? We vroegen het aan Lilian Jans-Beken, zij promoveerde in 2018 op het onderwerp dankbaarheid en psychische gezondheid.

Wat is dankbaarheid?

We ‘moeten’ allemaal maar altijd gelukkig zijn. De geluksindustrie, met een miljoenenomzet, vertelt ons vaak dat als we dit doen of dat laten, dat we dan gelukkig worden. We leven in een wereld waarin individualisme hoogtij viert en we vooral zelf verantwoordelijk zijn voor ons geluk. Toch zijn steeds meer jongeren depressief of belanden ze in een burn-out. En hoewel de suïcidecijfers in 2018 iets zijn gedaald ten opzichte van het jaar ervoor, maakten toch nog 1829 mensen zelf een einde aan hun leven; dat zijn 5 mensen per dag… Kan dankbaarheid ons helpen?

Laat ik beginnen met te vertellen wat dankbaarheid is. Dankbaarheid is een positieve emotie die ontstaat als we beseffen dat we iets hebben gekregen waar we behoefte aan hadden. Iemand zag dat we iets nodig hadden en investeerde tijd, energie, of geld om ons te helpen. Alleen als we ons oprecht bewust zijn van deze hulp, ervaren we dankbaarheid. Als we ons er niet bewust van zijn, voelen we ons niet dankbaar en vinden mensen ons ondankbaar. Waarom helpen mensen dan anderen als ze het gevaar lopen dat hun inzet niet wordt gewaardeerd? Volgens Darwin helpen mensen de ander omdat ze hopen dat ze zelf hulp zullen krijgen, wanneer ze dat nodig hebben in de toekomst.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Een gunst terugbetalen

Mensen kunnen ook dankbaar zijn voor God, het universum, de natuur, de kosmos. In alle religies en levensbeschouwingen in de wereld, speelt dankbaarheid een rol. Voor mijn boek interviewde ik twee mensen die heel open over hun dankbaarheid naar God vertelden en wat hen dat opleverde. Ze lieten zien dat mensen die in een God geloven, een beeld hebben van een leider, een verzorger of een beschermer. Deze God heeft begrip voor hun tekortkomingen en zal hen bijstaan in voor- en tegenspoed. Mensen die niet in een God geloven, schrijven deze eigenschappen soms toe aan een bovennatuurlijke wereld of geestelijke wezens. In beide gevallen kunnen mensen dankbaar zijn voor de steun die ze ervaren van deze hogere machten.

Natuurlijk ervaren we dankbaarheid niet als enige emotie als we iets hebben ontvangen. Dankbaarheid gaat samen met andere positieve emoties zoals blijdschap, opluchting of tevredenheid. Maar ook negatieve emoties gaan samen met dankbaarheid. Zo kunnen we bijvoorbeeld het gevoel hebben dat we de ander nu iets verschuldigd zijn waardoor we iets terug willen doen. Het liefste geven we dan iets anders terug dan we hebben gekregen en zetten onze creativiteit in om dat te bereiken. We houden nauwlettend in de gaten of de ander ergens behoefte aan heeft en zullen de gunst terugbetalen zodra de gelegenheid zich voordoet.

Verbindende dankbaarheid

Ik vat het even samen: de weldoener hoopt dat er hulp in het verschiet ligt, en de ontvanger wil in de toekomst iets terugdoen voor de weldoener. Door deze wederzijdse verwachting en intentie, ontstaat een band tussen mensen. Dankbaarheid is als lijm in sociale relaties. Het bijzondere is nu dat we niet alleen iets terug willen doen voor die ene persoon die iets voor ons deed. Het gevoel van dankbaarheid zorgt er ook voor dat we iets voor andere mensen willen betekenen. Zoals iemand in mijn boek het zo mooi verwoord: “dankbaarheid activeert”. Op deze manier ontstaat er verbondenheid tussen heel veel mensen om ons heen.

(Tekst gaat verder onder de afbeelding)

Het is nu duidelijk dat door dankbaarheid een onzichtbare band ontstaat tussen mensen. Andere mensen zijn ontzettend belangrijk voor ons, bijvoorbeeld als we ziek zijn, stress ervaren, of ons eenzaam voelen. Aandacht en hulp van vrienden en familie draagt bij aan ons geluksgevoel. We voelen ons gezien, gesteund, geliefd en gewaardeerd. In mijn boek zeggen ook veel mensen dat hun dankbaarheid de band heeft versterkt met de dierbaren die hen hebben bijgestaan in een donkere periode. Een man had een duidelijke boodschap voor de lezer: “Durf dankbaar te zijn en blijf letten op de mensen om je heen.”

Dankbaarheidsdagboek

Hoe kunnen we dat nu doen? Bewust bezig zijn met dankbaarheid kan met behulp van een dankbaarheidsdagboek. Maak iedere dag een lijst met drie tot vijf dingen om dankbaar voor te zijn. Kijk daarvoor naar positieve ervaringen en de hulp van anderen die dag. Doe dit zeker ook op de dagen waarop het allemaal niet zo goed liep; nare dingen gebeuren nu eenmaal en negatieve emoties horen daarbij. Dankbaarheid kan dan helpen om het overzicht te houden door ook naar positieve dingen te kijken of wijze lessen te trekken uit de vervelende gebeurtenis voor de toekomst.

Soms hebben mensen een negatief gevoel bij dankbaarheid omdat ze vanuit hun geloof altijd maar dankbaar moesten zijn. Ik kan me goed voorstellen dat het dan lastig is om dankbaar te zijn. Mijn advies is dan om niet het woord ‘dankbaarheid’ te gebruiken maar ‘blij zijn’. Dus niet: “ik ben dankbaar voor de kookkunsten van mijn moeder” maar “Ik ben blij dat mijn moeder iedere dag voor mij kookt”. Zo verdwijnt het beladen woord maar is er wel aandacht voor mensen die hielpen en zaken die goed zijn gegaan die dag.

Maakt dankbaarheid gelukkig?

Kan dankbaarheid nu helpen om gelukkiger te zijn? Ik denk zeker dat dankbaarheid kan bijdragen aan ons geluksgevoel. Dat doet het niet direct maar via een omweg: door dankbaarheid voelen we ons meer verbondenheid met de mensen om ons heen. Wacht niet op hulp maar vraag er ook gerust om want mensen willen graag helpen. Op deze manier kunnen we zelf deze wederzijdse dankbaarheid in gang zetten met allerlei mensen om ons heen en dat zal ons uiteindelijk gelukkiger maken want gelukkig zijn dat doen we niet alleen.

Lees ook: Maken ambities gelukkig?