Hebben we te maken met een slachtoffercultuur?
Deze week besteden we extra aandacht aan het thema vrijheid. Wat betekent vrijheid eigenlijk? Waar begint vrijheid en waar eindigt zij? Vandaag plaatsen we een opiniestuk van Nienke Prins, studente Rechtsgeleerdheid en Filosofie en Mark Joosse, student Rechtsgeleerdheid en Theologie. Beide studeren aan de Universiteit Utrecht en zijn actief voor het Veritas-forum in hun studiestad. In hun artikel gaan zij in op de vraag: hebben we in Nederland steeds meer te maken met een ‘slachtoffercultuur’. Dit is ook het vraagstuk van een Veritas-forum dat morgenavond in Utrecht plaatsvind.
Drie op het oog willekeurige gebeurtenissen: eind 2017 kreeg de #metoo-beweging veel aandacht; elke dag van het Holleeder-proces werd uitgebreid gevolgd door de media; ik roep naar mijn huisgenoot: “Heb je nu weer je huishoudtaak niet gedaan?” Tussen deze gebeurtenissen is er een verband: er is een grote plaats voor het slachtoffer.
In onze samenleving zien wij een ontwikkeling richting een ‘slachtoffercultuur’. Slachtoffers krijgen veel aandacht in de media. In de Groene Amsterdammer werd onlangs, in een serie over de ‘emotionalisering van het strafrecht’, beschreven hoe slachtoffers steeds meer een podium krijgen door bijvoorbeeld spreekrecht en mediation. Er is veel positieve aandacht voor deze ontwikkelingen. Het is toch goed als slachtoffers open hun verhaal kunnen doen?
Moeilijk om recht te doen aan daders
Wat ons betreft ontbreekt echter een kritische houding tegenover de opkomst van de slachtoffercultuur. Waar de slachtofferrol – hoe terecht ook – wordt gekoesterd, wordt het moeilijk om recht te doen aan een dader. Deze is soms al veroordeeld door de samenleving, zonder dat er een eerlijke rechtsgang is geweest; denk aan Michael P. bij Anne Faber. Daders worden zondebokken: wie iets slechts heeft gedaan, blijft daar altijd mee rondlopen. Is er dan nog plaats voor vergeving?
Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de achtergrond van de opkomst van de slachtoffercultuur. Wij vermoeden dat één van de oorzaken secularisering kan zijn. Volgens het christelijk geloof zit het kwaad in ieder mens, waardoor het contrast tussen dader en slachtoffer wordt genuanceerd. Zei Jezus niet: “Wie van u zonder zonde is, werpe de eerste steen”? (Johannes 8:7). Is er buiten het christendom een spiegel die ons de balk in onze eigen ogen kan laten zien? Bovendien draait het christelijk geloof om de volmaakte Zondebok, Jezus, waardoor vandaag geen zondebokken meer nodig zijn. We geloven in een God die eens als Rechter aan al het kwaad een einde zal maken. Met deze verwachting heeft rechtspraak op aarde een voorlopig karakter.
Natuurlijk is vergeving ook voor christenen geen kinderspel, zeker niet met de opdracht van Jezus om, net als Hij, zeven maal zeventig maal te vergeven (Matteüs 18:21). In een geseculariseerd Nederland wordt vergeving echter nóg meer een ondergeschoven kindje. Daders worden gezien als veroorzakers van al het kwaad in de wereld; slachtoffers worden gezien als helden.
Dit indrukwekkende betoog door één van de slachtoffers van turnarts Larry Nassar laat zien dat het mogelijk is om én recht doen aan daders én tezelfdertijd ruimte te maken voor vergeving.
Is een slachtoffercultuur onontkoombaar?
Is in een geseculariseerd land een slachtoffercultuur onontkoombaar? Zou er een seculier perspectief zijn op daders en slachtoffers waarin vergeving mogelijk is? Op zoek naar een antwoord op deze vragen organiseren we 2 mei 2018 een Veritas-forum met het thema ‘Slachtoffer: strijder of lijder?’. Wij willen namelijk zelf graag leven in een samenleving waarin recht wordt gedaan aan de mens in iedereen, wat je ook hebt gedaan. We merken dat je hiervoor tegendraads moet zijn. Zelfs in dit artikel doen we vrolijk mee, als ‘slachtoffers van de slachtoffercultuur’. Toch is een tegengeluid niet onmogelijk.
Als hoopgevend voorbeeld noemen we Rachael Denhollander, één van de vele slachtoffers van de Amerikaanse turnarts Larry Nassar. In de rechtbank sprak ze de man aan die haar had misbruikt (zie de video hierboven). Ze wees op de kracht van vergeving: “I pray you’ll experience the soulcrushing weight of guilt, so you may someday experience true repentance and true forgiveness from God, which you need far more than forgiveness from me – though I extend that to you as well.” Rachael gaf aan dat zij de daden van de man gruwelijk vindt en ze vroeg de rechter om hem de maximale straf te geven die er staat op kindermisbruik. Maar ze zei ook dat ze hem vergeeft, zoals God hem ook zal vergeven als hij daarom vraagt. Ze zag hem als een mens en niet als een monster.
3x fluiten voor de heen- en weerwolf
Een laatste voorbeeld van deze levensstijl is het spannendste stukje van Pluk van de Petteflet. Op weg naar de Hasselerwaard moet Pluk een rivier oversteken. Er staat een bordje: ‘3x fluiten, heen- en weerwolf’. Na lang nadenken fluit hij bang en er komt een hele grote wolf op een boot aanvaren. Maar deze wolf is heel verbaasd: voor het eerst in tien jaar wil er iemand meevaren! De wolf huilt van blijdschap en wil Pluk wel tien keer overbrengen. Hoewel hij geen weerwolf is, is hij niet onschuldig: hij heeft eens een kool en een geit opgegeten. Maar Pluk zegt: “Praten we niet meer over”. Het tochtje kost Pluk niets, zo dankbaar is de wolf. Durven wij ook in de boot stappen, zodat elke heen- en weerwolf huilt van blijdschap?
Dit artikel is geschreven in de aanloop naar een debat dat morgenavond, 2 mei 2018, plaatsvindt in Utrecht. Het debat gaat over de Nederlandse slachtoffercultuur en de organisatie is in handen van het Veritas Forum. Tijdens het debat wordt een antwoord gezocht op de vraag of we vandaag de dag in onze samenleving anders omgaan met slachtoffers en daders dan eerder. Voelen we ons sneller slachtoffer dan voorheen? En waar komt de behoefte vandaan om daders hard te willen aanpakken? Locatie: aula van het academiegebouw van de Universiteit Utrecht, aanvang 20:00 uur. Klik hier voor verdere informatie.
