Wie is de baas: technologie of wij?

Technologie heeft onze wereld enorm veranderd. Technologie is ook overal in ons leven en samenleven, intussen. Maar hoe goed is technologie eigenlijk voor ons? Is het alleen maar hosanna, of kleven er ook nadelen aan al ons technologiegebruik? En zo ja, hoe moeten we dan omgaan met technologische ontwikkelingen. Technoloog Christine Boshuijzen van de Technische Universiteit Eindhoven vraagt zich af of we met technologie de wereld niet om zeep helpen.

Technologie moet ten dienste van de mens staan, daar zijn we het allemaal over eens. Maar wat als technologie ons van de wal in de sloot helpt? Zoals bijvoorbeeld Flippy, de hamburgers draaiende robot? Deze geautomatiseerde keukenhulp deed zijn ‘dienstbare’ werk zó goed, dat niemand meer met hem wilde werken. Hij was namelijk niet bij te houden. Flippy was duidelijk te klunzig, of liever: hij was een mismatch binnen het werktempo van het team. Toch komen er wel degelijk uiterst slimme en nuttige technologieën aan. Kijk alleen al naar de ongebreidelde mogelijkheden van kunstmatige intelligentie en zelflerende systemen. Allerlei branches gaan daar hun voordeel mee doen.

In dienst van een machine

Maar… schuilt er niet ook een gevaar in al die technologie? Helemaal wanneer het gaat om zelflerende machines? Filosoof Ad Verbrugge denkt namelijk dat we straks machines hebben “waarvan we niet meer kunnen voorspellen wat ze doen”. De complexiteit ervan is zo groot, “dat de mens die niet meer kan overzien. Wij, als mensen, worden in dienst genomen door een machine”, aldus Verbrugge. Hij schetst een doemscenario waarin onze menselijke vrijheid, ons grootste goed, eraan gaat. En als hij gelijk heeft, dan hadden we deze weg van kunstmatige intelligentie en robotica gewoon nooit in moeten slaan. Kijk maar wat de geschiedenis ons leert.

“Verbrugge schetst een scenario waarin onze menselijke vrijheid eraan gaat. En als hij gelijk heeft, dan hadden we deze weg van kunstmatige intelligentie en robotica gewoon nooit in moeten slaan”

De atoombom was er niet geweest als we geen nucleaire technologie hadden ontwikkeld. Machinegeweren hadden nooit duizenden, misschien wel miljoenen mensen kunnen doden als er geen wapentechnologie was geweest. Plastic soep in de oceaan zou geen duizenden vogels, vissen, koralen en andere zeedieren hebben kunnen vernietigen als er geen chemische technologie zou zijn. Massale ontbossing zou niet plaatsgevonden hebben zonder bulldozers en het organiseren van de houtkapindustrie. Resistente virussen in genetisch gemodificeerde landbouw zouden geen rampen in de wereldvoedselvoorraad veroorzaken zonder DNA-technologie.

Misschien ook interessant: Technologie als onze Verlosser?

Technologie heeft een goede kant, maar ook een slechte kant. Zo was de atoombom er niet geweest als we geen nucleaire technologie hadden ontwikkeld.

Meer zorgen dan uitkomsten

En neem ICT. Dat heeft de wereld toch meer zorgen gebracht dan uitkomsten? Nog nooit waren er zoveel mensen eenzaam, verslaafd of depressief. Smartphoneverslaving is een serieus probleem geworden. Zonder techniek zou de wereld een stuk minder ingewikkeld en bovendien groener en gezelliger zijn. Door techniek is de wereld een stuurloos schip geworden. Niemand die dit nog op koers kan houden en niemand die ter verantwoording kan worden geroepen voor deze losgeslagen schuit. Ik realiseer mij dat deze opsomming een doemscenario is. Door technologie gaan we allemaal naar de gallemiezen!

“Door techniek is de wereld een stuurloos schip geworden. Niemand die dit nog op koers kan houden en niemand die ter verantwoording kan worden geroepen voor deze losgeslagen schuit”

De wereld om zeep

Toch zijn er ook optimistische geluiden. Door technologie kunnen we ouder worden dan ooit tevoren. Kunnen we mensen beter maken die ongeneeslijk ziek leken. We kunnen zelfs zorgen dat we niet (meer) ziek worden, door ons DNA te laten aanpassen (bijvoorbeeld door CRISPR-Cas9-technologie). En duurzame energie opwekken. We kunnen ons arsenaal aan vrienden met een paar muisklikken vertienvoudigen. Is dit een goede manier van aankijken tegen techniek: in de vorm van voor- en nadelen? Ik denk dat je eindeloos kunt blijven strepen als je een lijstje zou maken van de voor- en nadelen. Dan hangt het er maar vanaf aan wie je vraagt om voordelen of nadelen van technologie op te noemen.

Misschien is er een heilzamere manier mogelijk om aan te kijken tegen de vraag of technologie ons allemaal naar de gallemiezen helpt. Namelijk, door te denken in termen van onze eigen mogelijkheden om te voorkomen dat techniek met ons aan de haal gaat en de wereld om zeep helpt.

Lees ook: Waarom is er geen debat over technologie?

Zijn wij mensen in staat om goede en gezonde keuzes maken op het gebied van technologie-gebruik? Of is dat toch moeilijker dan we denken?

Maken van de juiste keuzes

Het is vast geen nieuws dat je er zelf van alles aan kunt doen om je leven op het internet beter af te schermen. Ook op dat deel van het internet waarvan je je niet altijd zo bewust bent. Bijvoorbeeld als je de foto’s op je telefoon laat synchroniseren met een online server (cloud). Je kunt ervoor zorgen dat je niet op dubieuze advertenties klikt. Je kunt ervoor kiezen om je wachtwoorden regelmatig te veranderen.

Deze voorbeelden passen bij een ‘gemak-redenering’, die er vanuit gaat dat het aanleren van gezonde routines en maken van juiste keuzes voor mensen gemakkelijk zijn (om te doen). De redenatie is dan: qua online veiligheid kunnen wij mensen prima zelf allerlei goede en gezonde keuzes maken. Én ernaar handelen bovendien, mits we er voldoende waarde aan hechten. De mens is immers autonoom en kan daarom prima zelf beslissen waar de grens ligt wat betreft het gebruik van technologie? Klinkt logisch.

“De mens is immers autonoom en kan daarom prima zelf beslissen waar de grens ligt wat betreft het gebruik van technologie?”

Wie is de baas?

Er is echter ook een ‘moeite-redenering’. Die gaat ervan uit dat goede routines aanleren en bewuste wijze keuzes maken voor mensen moeilijk zijn. De reden hiervoor is dat er veel belemmeringen en obstakels zijn, die ons afhouden van goed kiezen en handelen. Volg je deze redenatie, dan is het helemaal zo simpel niet om verstandige keuzes te maken op het gebied van technologiegebruik. Het kost ons mensen veel moeite om technologie links te laten liggen vanwege de enorme aantrekkingskracht. Ook deze redenering heeft een kern van waarheid, want wat blijkt? Dat ik tijdens het typen van dit artikel al drie keer op mijn smartphone heb gekeken! Oftewel, we zijn afhankelijker van techniek geworden dan we eigenlijk wilden.

Misschien ook interessant: Robots als volgende stap in de evolutie?

De vraag rijst dan ook: hoe autonoom zijn wij wérkelijk als het gaat om (onze omgang met) technologie? Hebben we wel echt een keuze? Of laten we ons graag verblinden en weten we niet eens meer (goed) hoe we kritisch kunnen staan tegenover technologie? Kunnen we onszelf eigenlijk wel ‘los denken’ van techniek? Anders gezegd, wie is de baas? De technologie of wij?