Het opstappen van Halbe Zijlstra als minister van Buitenlandse Zaken was één van de grote nieuwsfeiten deze week. Een verzonnen verhaal deed hem de das om. Liegen hoort niet, als je bewindspersoon bent. Toch liegen we allemaal, blijkt uit onderzoeken. Tegen elkaar en tegen onszelf. We spelen vals, verdraaien de regels en vertellen nogal eens een ‘leugentje om bestwil’. Hoe werkt dat in ons hoofd? Waarom liegen we? Kunnen we een rem zetten op onze neiging om te liegen? En hoe voorkomen we dat anderen tegen ons liegen?
Iedereen in de wereld liegt, blijkt uit dit onderzoek uit 2010. Het lijkt iets menselijks; het zit in onze natuur. Wel blijkt dat geld en macht invloed hebben op onze bereidheid om te liegen. Bankiers liegen het meest van alle beroepsgroepen, volgens het onderzoek. Twee keer zoveel als politici, zelfs. Maar wat gaat er precies vooraf aan ons besluit om te liegen?
Het Simple Model of Rational Crime (SMORC) stelt dat er drie kernfactoren zijn die onze afwegingen beïnvloeden:
- In hoeverre ben ik gebaat bij liegen?
- Hoe groot is de kans dat ik gepakt word?
- Welke straf kan ik in dat geval verwachten?
Liegen als kosten-batenanalyse
Liegen lijkt dus op een kosten-batenanalyse. Razendsnel maken we een keuze, in ons onderbewustzijn. We schatten de risico’s in en wegen af wat een leugen kost in verhouding tot de winst die het oplevert. Toch is liegen meer dan dat, beweert Dan Ariely. Hij deed wetenschappelijk onderzoek naar het hoe en waarom van liegen. In 2012 verscheen zijn boek ‘Heerlijk oneerlijk’. Volgens Ariely voelt liegen vaak ongemakkelijk vanwege twee tegenstrijdigheden in ons systeem:
- We willen succes, vanuit onze natuurlijke overlevingsdrang en
- we willen een goed mens zijn, vanuit ons instinct en onze moraal.
Onze moraal en de drang naar succes liggen nogal eens met elkaar in de clinch. Dat lossen we op door te kiezen voor een compromis. Een morele middenweg. We gaan in het ‘dit kan nog net’-gebied zitten, waarin we voor ons gevoel nog veel kunnen goedpraten. En dat is gevaarlijk. Want daarmee schuift onze morele grens zomaar op. Ben je eenmaal aan het liegen en valsspelen geslagen, en heb je dat voor jezelf moreel goedgepraat, dan is de stap naar nog een leugen zo gezet.
Je moraal flink wakker schudden
De oplossing is: je moraal even flink wakker schudden. Maar hoe doe je dat? In het filmpje hieronder zie je hoe makkelijk mensen liegen, maar ook wat ertegen te doen is:
Het filmpje laat duidelijk zien dat de mate waarin mensen liegen beïnvloed kan worden. Om eerlijker te zijn, of te zorgen dat anderen eerlijker zijn, kun je de volgende drie ruggensteuntjes gebruiken:
- Maak een schriftelijke afspraak, een erecode, waarin je afspreekt niet te liegen.
- Vraag de ander op de man af om eerlijk te zijn. “Kun je me beloven dat je niet zult liegen?” Je kunt dit verzoek kracht bijzetten door aan te geven wat een leugen met jou zou doen. “Ik zou het heel pijnlijk vinden als je hier over zou liegen” of: “Ik zou het als erg respectloos ervaren wanneer je oneerlijk bent”.
- Gebruik (je) ogen. Je kunt zelf meekijken wanneer mensen iets doen waarbij ze zouden kunnen valsspelen of liegen. Uit onderzoek blijkt echter, dat zelfs het gevoel van bekeken worden ons al eerlijker maakt.
(Bron en meer lezen: Tijdwinst.com)
