Wat is waarheid? (deel 1)

Het thema van de maand van de filosofie was dit jaar: waarheid. Juist in deze tijden is het belangrijk om waarheid van leugens te onderscheiden. Maar hoe doe je dat en wie bepaalt wat waarheid is? We vroegen het aan Felicia Dekkers, schrijver en spreker met als aandachtsgebied zingeving en identiteit.

Is de waarheid waar?

Nu er steeds meer interpretaties van de waarheid komen, ging ik op zoek naar wat waarheid is. Zoals goedheid het goede doen is, zou waarheid het ware ontwikkelen en doen moeten zijn. Maar wie bepaalt wat het ware is? Je intuïtie, jouw eigen ervaring of een gezamenlijk beleven, de wetenschap of diegenen die het hardste roepen, de politieke partijen ieder met hun eigen waarheid of ligt de waarheid in ons poldermodel van compromissen?

Ik denk dat er een groot verschil is tussen de waarheid en het ware. Dé waarheid, opgevat als iets absoluuts of het eigen gelijk, kan een gesloten geheel zijn en wordt dan ongevoelig voor veranderingen of nieuwe ontwikkelingen. Of waarheid is zo vloeibaar dat het aan iedere subjectieve behoefte aangepast kan worden en zo een gevaarlijk instrument wordt. Een halve leugen wordt dan een hele éigen waarheid.

Het ware is, denk ik, iets dat telkens opnieuw onderzocht en afgewogen moet worden: over wie gaat het, in welke omstandigheden, wie ondervinden er de negatieve gevolgen van, wie varen er wel bij? Het ware is niet subjectief maar heel vaak relationeel. Het ware vraagt niet om een meerderheid maar om subtiele afweging van vele belangen en factoren zoals de schrijver Hampaté Ba (Mali) in het volgende verhaal laat zien, waarbij hij waarheid voorziet van een hoofdletter.

Lees ook: Wat leert de coronacrisis ons over waarheid?

Maansikkels

In het bijzondere boek Jawel, Commandant beschrijft hij zijn verblijf bij de wijze leermeester Tierno Bokar. Deze legt aan hem de drie waarheden van de maansikkel uit: ‘Er bestaan drie waarheden’, zo legde hij uit, ‘mijn waarheid, jouw waarheid en de Waarheid. De Waarheid is van niemand; ze ligt in het midden, en behoort God toe. Ze vertegenwoordigt het volkomen licht en wordt daarom symbolisch voorgesteld als de volle maan. (…)

Mijn waarheid is, evenals jouw waarheid, slechts een deel van de Waarheid. Het zijn maansikkels, die zich aan weerszijden van de volle maan bevinden. Wanneer we in een discussie alleen naar onszelf luisteren, keren onze maansikkels elkaar de rug toe; en hoe meer we praten, des te verder ze zich van de volle maan oftewel de Waarheid verwijderen. Eerst moeten we ons naar de ander toekeren, ons ervan bewust worden dat de ander bestaat, en eindelijk naar hem luisteren. Dan zullen onze maansikkels zich naar elkaar toekeren, stukje bij beetje naar elkaar toekomen en tenslotte, wellicht, elkaar ontmoeten in de grote cirkel van de Waarheid. Dan, en alleen dan, kunnen de drie samenvallen. (…) Concentreer je, in het gezelschap van een ander, niet op wat jullie scheidt; zoek naar wat jullie gemeen hebben.’ Misschien komen wij zo verder…

Dit blog verscheen eerder in de serie ZINtijd. Iedere zondagochtend publiceert Felicia Dekkers op haar LinkedIn-profiel een korte tekst rond een thema.