Wat leert de coronacrisis ons? Deel 3: kwetsbaarheid

Terwijl buiten de zon lokt, blijven we thuis. De instructies vanuit de overheid zijn duidelijk: ga alleen op pad wanneer het noodzakelijk is en houd dan 1,5 meter afstand tot je medemens. Maar waar de één zich met een garage vol voedsel in huis heeft verschanst, loopt de ander fluitend mee in de rijen strandwandelaars op Scheveningen. Beide reacties, paniek en nonchalance, lijken eenzelfde verklaring te hebben: een dreiging op zo’n grote schaal, zijn we in het rijke westen niet (meer) gewend.

Wat leert het coronacrisis ons over kwetsbaarheid? Redactielid Karin werd aan het denken gezet door De Ongelooflijke Podcast: ‘Angst in tijden van corona’ een gesprek met theoloog Stefan Paas en psychiater Damiaan Denys.

Niet maakbaar, wel weerbaar

Ik geef het toe: ik heb een klein beetje gehamsterd. Daarmee begon ik al ruim een week voor die bewuste persconferentie van de premier, waarna we massaal op strooptocht gingen in de supermarkten. Steeds nam ik iets extra mee, totdat we zeker twee weken vooruit konden zonder supermarktbezoek. Helaas was ik het wcpapier vergeten.

Paniekerig voelde ik mij niet, hooguit bezorgd. Dus waarom deed ik dit? Is het een onbewuste oerangst, dat ik mijn kinderen niet voldoende te eten kan geven? Maar niets wijst erop dat de voedselproductie tot stilstand zal komen. Zelfs in Wuhan, waar miljoenen mensen al maanden in strikte quarantaine zitten, is er zover bekend geen tekort aan eten.

Het is de behoefte aan controle, iets kunnen dóen, in een situatie die ons boven de pet groeit, leer ik van psychiater Damiaan Denys, te gast in De Ongelooflijke Podcast.

Hoe (ir)rationeel is onze angst?

Damiaan Denys merkt in deze crisis drie angsten op:
– de angst dat jijzelf of een geliefde ernstig ziek wordt;
– de angst voor de maatregelen (verlies van inkomen of vrijheid, huiselijk geweld, eenzaamheid);
– en voor de gevolgen van deze maatregelen op langere termijn zoals een economische crisis, armoede en psychische problemen.

Denys maakt zich om dat laatste het meest zorgen omdat hierdoor misschien wel veel meer ‘secundaire’ slachtoffers vallen. Hij vindt de maatregelen dan ook buiten proporties en teveel gebaseerd op de eerst angst. Hij merkt op dat we selectief zijn in onze controledwang. Immers er sterven ieder jaar duizenden mensen aan de ‘normale’ griep Influenza, aan kanker en aan zelfdoding.

Stefan Paas, ook te gast in het programma, nuanceert dit: de belangrijkste reden voor deze strenge maatregelen is dat de zorg in korte tijd overbelast raakt, de IC’s overvol, zoals we in Italië zien. En dat dít, naast de Coronaslachtoffers, nog meer doden tot gevolg heeft: mensen die niet tijdig of goed behandeld kunnen worden voor andere ernstige ziekten.

De illusie van veiligheid

Een virus gaat zijn grillige gang in een wereld waarvan we dachten dat die maakbaar was door technologische ontwikkelingen. “De prijs die we betalen voor een veilige samenleving is dat we steeds kwetsbaarder worden”, zegt Denys. Nu deze veilige samenleving bedreigd wordt, boezemt dit ons dermate angst in dat we er alles aan doen om de controle terug te krijgen. Er wordt geroepen om een totale lockdown, waarbij niemand meer zomaar de straat op mag. Want daarmee worden levens gered.

Het punt van Damiaan Denys is echter, begrijp ik, dat deze drastische maatregelen op langer termijn óók levens gaat kosten. Op Instagram, Facebook en Whatsapp roepen mensen op om preventief binnen te blijven. Er wordt schande gesproken van ouders die hun kinderen tóch laten buitenspelen. Van buren die een fietstochtje maken door wijk. Daarbij wordt alleen vergeten hoe kwetsbaar mensen, ook kinderen en tieners, op ander vlak dan de lichamelijk gezondheid kunnen zijn.

Ik maak mij zorgen om iedereen die ook zonder deze crisis al lijdt aan psychische klachten, huiselijk geweld, armoede en eenzaamheid

Kwetsbare thuissituaties
Want is het geen luxe om de mentale stabiliteit te hebben om weken binnen te blijven onderwijl thuiswerkend? Zonder dat er kinderen zijn die tegen de muren opvliegen en serieus verdriet hebben door het missen van school en vriendjes? En dan hebben we het nog niet over kinderen in kwetsbare thuissituaties. Voor wie school en de buurt een veilige haven is in een onveilige wereld.

Let wel, ik roep niet op om het normale leven weer op te pakken. Het coronavirus is een bloedserieuze dreiging. Ik maak mij alleen steeds meer zorgen om iedereen die ook zonder deze crisis al lijdt aan psychische klachten, huiselijk geweld, armoede en eenzaamheid. Een gedeeltelijke lockdown is voor hen al schadelijk, bij een totale lockdown gaan op dat front ook slachtoffers vallen.

Werken aan weerbaarheid

We zijn altijd al kwetsbaar geweest, stelt Damiaan Denys. We kunnen een ongeluk krijgen of kanker. Nog maar enkele generaties geleden hoorden vergelijkbare bedreigingen als vanzelfsprekend bij het westerse leven: kindersterfte, moedersterfte, dodelijke ziekten, en niet vergeten de grote oorlogen. En al waren de mensen er niet minder bang voor, ze waren wel weerbaarder bij tegenslag. “Op de schaal van de wereldgeschiedenis valt deze crisis vooralsnog mee, vergeleken met bijvoorbeeld de builenpest die aan een derde van de wereldbevolking het leven kostte” merkt Stefan Paas op.

Hoe word je dat, weerbaar? Damiaan Denys: ”Leer datgene aanvaarden wat je niet kunt veranderen en geef je over aan iets dat groter is dan jijzelf. Heb vertrouwen dat het uiteindelijk goed komt. Daar zijn religieuzen doorgaans beter in. We vinden dit extreem ingewikkeld in de huidige samenleving.”

Humor en verdriet
Stefan Paas vult aan: “We hebben een gezamenlijk gedeelde onzekerheid, en dat verbindt mensen. Dit is te merken aan talloze (digitale) initiatieven die zijn ontstaan om elkaar te helpen en te bemoedigen”. Want hoewel we misschien niet fysiek langs kunnen gaan bij onze ouders, opa’s en oma’s en collega’s: we kunnen elkaar (video)bellen, appen, skypen, rooksignalen en stoepkrijtboodschappen sturen. Humor houdt ons op de been maar deel ook verdriet. Praat erover: je angst, je vermoeidheid en gemis. Zo ontstaan de diepgaande contacten die ons sterker maken.

Vergeet daarbij de meest kwetsbare mensen niet, ‘let een beetje op elkaar’. De samenleving blijkt niet maakbaar, maar kan wel weerbaar worden.

Heb je te maken met huiselijk geweld? Veilig Thuis is te bereiken op 0800-2000. Praten over eenzaamheid of psychische problemen kan 24/7 bij de Landelijke Luisterlijn: 0900-0767.