‘De weg naar geluk gaat door de woestijn’

De mens als verhaal. Met vragen als: wie ben je, waar kom je vandaan, wat maakt jou tot mens? Het is een waardevol principe, maar de meeste mensen kunnen daar weinig meer mee. Dat zei Zuidas-dominee Ruben van Zwieten afgelopen woensdag, tijdens een debat in de Jacobikerk in Utrecht. Beluister onderaan dit artikel de volledige lezing van Van Zwieten. Het thema van het debat was ‘Geluk’. Een interessant thema, want wat is geluk? En hoe bereik je het geluk? Dat illustreerde de Amsterdamse predikant aan de hand van een verhaal uit de Bijbel: het is een weg door de woestijn.

Tale Kanaäns

Voor Van Zwieten zijn de Bijbelverhalen het vertrekpunt wanneer hij het heeft over geluk. De Bijbelverhalen – zo legt hij uit – zitten vol beelden en verbeelding. “Die verbeelding wordt ook wel de Tale Kanaäns genoemd”, vertelt Van Zwieten. Het is een taal waarop we kunnen teruggrijpen op de kruispunten in ons leven; tijdens momenten dat we even niet meer weten hoe het verder moet, denkt hij. In zijn werk probeert Van Zwieten daarom de Bijbelse verhalen ‘in contact te brengen’ met de levensverhalen van mensen “Maar”, zo ontdekte hij, “op de Zuidas is niets maar dan ook niets te vinden dat ook maar in de buurt komt van zo’n Tale Kanaäns, van een taal der verbeelding.” Sterker nog, hij bemerkte een soort ‘Bijbels analfabetisme’ van mensen die niets meer van de Bijbelverhalen weten en die geen taal der verbeelding meer spreken.

“Op de Zuidas is niets maar dan ook niets te vinden dat ook maar in de buurt komt van zo’n Tale Kanaäns, van een taal der verbeelding”

Taalnood

De Zuidas-dominee noemt dat ‘taalnood’, een woord dat hij leent van Eugen Rosenstock-Huessy, een Duits-Joodse filosoof. Van Zwieten: “Door de industrialisering, door de technologisering, door de digitalisering ontbreekt het de mens in toenemende mate om van hart tot hart contact te leggen.” Daardoor ontbreekt meer en meer het antwoord op vragen als: wie ben je, waar kom je vandaan? Vertel me jouw verhaal; jij bent een vertelling. In plaats daarvan spreken we in een soort “bedrijfskunde-taal”, zegt hij. Een “schematisch, PowerPoint-achtig, bullet-point-verhaal” van mensen die in korte woorden, in efficiënte taal weliswaar ontmoetingen proberen aan te gaan, maar daar nauwelijks nog in slagen.

Lees en luister ook: Dirk De Wachter over geluk

Wat heeft de mens nodig?

Volgens Van Zwieten is de centrale vraag in de Bijbel: wat heeft de mens nodig om mens te kunnen zijn? En het antwoord op die vraag is: het draait om bevrijding. Maar bevrijding van wat? “Bevrijding van jezelf”, constateert hij. Hét bevrijdingsverhaal uit de Bijbel is, vertelt Van Zwieten, de uittocht van het volk Israël uit Egypte. Een reis, op weg naar het Beloofde Land. “Egypte betekent in het Hebreeuws: Mitzrajiem. Vreesland, Angstland, iets wat je naar de keel grijpt”, legt hij uit. “Het is de plek van de Farao, waar je als slaaf zo snel mogelijk wilt wegwezen. Get the hell out of Egypt.” Maar als het volk dan uitgebroken is, zijn ze niet direct in het Beloofde Land. Nee, ze moeten eerst veertig jaar in de woestijn doorbrengen.

Door de woestijn

Als mens gaat de ‘reis naar het Beloofde Land’ – lees: onze weg naar het geluk –  ook vaak door de woestijn, is Van Zwietens overtuiging. “Dat getal veertig betekent: een mensenleven lang. Eigenlijk ben je er als mens een leven lang mee bezig om vanuit Egypte in het Beloofde Land te komen. Steeds maar weer worstelen. Steeds maar weer in de kaalheid van de woestijn zoeken: wie ben ik, wat kan ik? Wie wil ik zijn? Waar is eigenlijk het Beloofde Land? Kan ik niet beter teruggaan naar Egypte; zo slecht was het toch niet in Egypte? Daar had je tenminste nog ui, knoflook en prei… moeten we niet terug naar de ‘vleespotten’ van Egypte?” Kortom, geluk ligt niet om de hoek.

“Eigenlijk ben je er als mens een leven lang mee bezig om vanuit Egypte in het Beloofde Land te komen. Steeds maar weer worstelen. Steeds maar weer in de kaalheid van de woestijn zoeken: wie ben ik, wat kan ik? Wie wil ik zijn?”

Rijk gezegend

Maar wat moet je als jonge generatie dan, in je zoektocht naar geluk? Voor hen heeft Van Zwieten dit antwoord: “Ik denk dat ‘elite’ is wat de Bijbel noemt: rijk gezegend zijn. Dat je geroepen bent om tot zegen te zijn. En misschien moet je wel die opdracht aannemen en voelen dat je mensen kunt meenemen naar het ‘Beloofde Land’. Dan is je rol ineens heel erg duidelijk.”

Lees ook: Zo’n burn-out, dat is toch niets voor jou?!

Wij mogen de lezing van Ruben van Zwieten delen met toestemming van de Jacobikerk. Beluister ‘m hier op Youtube. Ook de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter sprak tijdens het Jacobidebat. Beluister zijn lezing hier. Het Jacobidebat is onderdeel van een breder aanbod aan activiteiten van de Utrechtse Jacobikerk, rond zingeving en het leiden van een gelukkig bestaan. Meer hierover kun je vinden op: http://viajacobi.nl