“Gelukkig zijn is níét het doel van het leven. Voor wie dat denkt – dat is een vergissing.” Een uitspraak die de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter regelmatig doet, zo ook op een woensdagavond in februari 2019, tijdens een debat in de Jacobikerk in Utrecht. Onderaan dit artikel kun je luisteren naar de volledige lezing. Thema van het debat was: ‘Kapot gelukkig!’… een interessant thema. Want wat ís geluk? Wanneer ben je nu écht gelukkig? Hoe kan het dat het gras bij de buren altijd groener lijkt…? En hoe moet je volgens De Wachter omgaan met je wens om gelukkig te zijn?
Puur geluk
Het is voor velen een herkenbaar gevoel. Dat stiekeme verlangen naar het leven en het geluk van de ander. Iemand die dat ook had, is de intussen overleden schrijver/dichter Martin Bril. Hij schreef ooit in een column het volgende: “…altijd weer steekt dat vervelende gevoel op. Andere mensen die het allemaal voor elkaar hebben: keurig hypotheekje, leuke baan, goed spaarplan, auto van de zaak, op zaterdag samen in bed ontbijten (hij heeft het klaargemaakt) terwijl de baby zich nog even gedeisd houdt. Als ze hem straks te eten geven, morst hij niets en hij slaat ook niet met zijn vuistjes in de pap. Puur geluk.”
Onwaarschijnlijke onzin
Dirk De Wachter zette zich, tijdens zijn lezing in de Jacobikerk, af tegen het gevoel dat we ons eigen geluk kunnen maken. “De gelukkige mens zegt: ‘Kijk eens hoe fantastisch ik ben! Ik ben gelukkig en ik heb dat zelf gedaan!’ Dat is onwaarschijnlijke onzin”, aldus De Wachter. “Ik denk dat geluk heel veel chance is. Er zijn heel wat mensen die erg kwetsbaar zijn en door noodlottige omstandigheden ongelukkig zijn.” In onze postmoderne tijd trappen we dan in de valkuil om deze mensen te gaan stigmatiseren, zegt hij. Alsof het ongeluk dat ze meegemaakt hebben hun eigen schuld is. “Dat is twee keer miserie!”
“De gelukkige mens zegt: ‘Kijk eens hoe fantastisch ik ben! Ik ben gelukkig en ik heb dat zelf gedaan!’ Dat is onwaarschijnlijke onzin”
Obsessie met gelukkig zijn
Maar als gelukkig zijn niet het doel van het leven is, wat dan wel? “Ik denk dat het doel van het leven is: een zinvol bestaan leiden”, meent De Wachter. Desondanks stelt hij vast dat in het rijke Westen sprake is van een “obsessie met gelukkig zijn”. In zijn ogen is dat de reden dat zoveel mensen het moeilijk hebben. Volgens De Wachter kunnen wij ‘de lastigheden van het leven’ niet meer goed plaatsen, door een constante ‘waan van leukigheid’. “En wanneer de lastigheid geen plaats krijgt, dan stapelt ze zich op en dan wordt ze ziek. En dan is er de psychiater…”
Een dertiger over het dertigersdilemma: De 9 levenslessen van Tim Minchin
Voor mensen zorgen
Bijkomstig probleem is de ‘etikettering van de zorg’, verklaart De Wachter. We hebben alle lastigheid, pijn en verdriet ‘geëtiketteerd’ tot psychiatrische diagnoses. En van die etiketten zijn er steeds meer; nog even en bijna iedereen heeft wel iets. Dat komt omdat we niet meer in staat zijn om het verdriet in het gewone leven op te vangen, verklaart De Wachter. Daarom duwen we het weg naar de psychiater. Tot zijn ongenoegen: “Wat is er toch aan de hand, dat we alleen goed voor mensen kunnen zorgen als ze een nummer hebben? Zouden we niet gewoon voor mensen kunnen zorgen, in alle variaties van de soort? En dat we, in die verschillen, goed voor elkaar zorgen, zonder dat dat geprofessionaliseerd moet worden?”
“Zouden we niet gewoon voor mensen kunnen zorgen, in alle variaties, zonder dat dat geprofessionaliseerd moet worden?”
Aandacht voor het ‘ikkige’
De Wachter constateert dat de sociale samenhang in de westerse wereld verbrokkelt en leidt tot eenzaamheid. “We leven in grote steden, allemaal samen, heel dicht op elkaar, en we kennen elkaar niet. We leven in studio’s, alleen, met een diepvriesmaaltijd op schoot en met een computerscherm voor ons, met Facebookvrienden die we nooit zien.” De onderliggende oorzaak is – analyseert hij – een overdreven aandacht voor het ‘ikkige’. Voor: alles zelf kunnen. “Laten we alsjeblieft een beetje ongelukkig zijn. Ik pleit niet voor het lijden. Ik gun iedereen een goed leven. Graag. En geen tegenslagen. Graag. Maar de tegenslagen zijn onvermijdelijk. En als we ze hebben, dan moeten we ze samen kunnen dragen.”
Lees ook: ‘Misschien is de zin van het leven wel een knuffel’
Tegenslagen in het leven zijn onvermijdelijk, meent Dirk De Wachter. En als we tegenslagen hebben, dan moeten we ze samen kunnen dragen. (Beeld: Unsplash.com)
De hel, dat is eenzaamheid
Toch zie je vaak het omgekeerde gebeuren, zegt hij. “Als wij ons goed voelen, dan neigen we ernaar om ons terug te trekken in onze ‘ikkigheid’. Dat vind ik lastig.” De Wachter vertelt dat hij vroeger graag las uit het werk van Jean-Paul Sartre. Een citaat van Sartre dat bij hem bleef hangen, was: ‘De hel, dat zijn de anderen’. Hij wil daar liever van maken: “De hel in deze tijd, dat is niemand hebben. Dat is de eenzaamheid. Dat is verdrietig zijn en niemand die luistert, niemand die er is om je bij te staan.”
“In de barsten van de ikkigheid verschijnt de verbinding. Het is in het verdriet dat de ander naar u toekomt”
In goede en kwade dagen
De Wachter pleit juist voor verbinding. En volgens hem is de essentie van verbinding te vinden in kwetsbaarheid. “In de barsten van de ikkigheid verschijnt de verbinding. Het is in het verdriet dat de ander naar u toekomt. Dus het verdriet is ook iets moois.” Maar dan moeten we er wel voor elkaar willen zijn in goede én kwade dagen, is zijn overtuiging. “Het lijkt alsof we de kwade dagen afgeschaft hebben. We zijn samen in goede dagen. Punt. Terwijl het op de moeilijke momenten is, dat de relatie zich toont.”
Beluister hieronder de volledige lezing die Dirk De Wachter in Utrecht gaf.
Lees ook: We zijn ambitieus, willen impact hebben. Maar maakt dat gelukkig?
Wij delen deze lezing van Dirk De Wachter met toestemming van de Jacobikerk. Beluister ‘m hier op Soundcloud. Ook Zuidas-dominee Ruben van Zwieten sprak tijdens het Jacobidebat. Beluister hier zijn lezing.
Wil je reageren? Graag! Dat kan hieronder of op Instagram.
